សុន្ទរកថាឯកឧត្តមកិត្តិនីតិកោសលបណ្ឌិត អ៉ឹម ឈុនលឹម ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ថ្លែងក្នុងព្រះរាជពិធីអបអរសាទរទិវារំលឹកខួប៣០ឆ្នាំ នៃការប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់រដ្ឋធម្មនុញ្

(ភ្នំពេញ)៖ នៅព្រឹកថ្ងៃសុក្រ ៧រោច ខែភទ្របទ ឆ្នាំថោះ បញ្ចស័ក ព.ស២៥៦៧ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី៦ ខែតុលា ឆ្នាំ​២០២៣​នេះ ព្រះករុណា ព្រះបាទ សម្តេចព្រះបរមនាថ នរោត្តម សីហមុនី ព្រះមហាក្សត្រ នៃព្រះរាជា​ណា​ចក្រកម្ពុជា ​ជាទីគោរពសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ព្រះអង្គសព្វព្រះរាជហឫទ័យស្តេចយាងជាព្រះរាជាធិបតី ប្រារព្ធពិធី​អបអរសាទរទិវារំលឹកខួប ៣០ឆ្នាំ នៃការប្រកាសឱ្យប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។

ក្នុងពិធីនោះមានការអញ្ជើញដង្ហែព្រះរាជដំណើរព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ពីសំណាក់សម្តេចថ្នាក់ដឹកនាំ​កំពូល​​​​នៃ​ស្ថាប័នជាតិ សម្តេចជាឥស្សរជនរបស់ជាតិ ឯកឧត្តមកិត្តិនីតិកោសលបណ្ឌិត អ៉ឹម ឈុនលឹម ប្រធាន​ក្រុម​ប្រឹក្សា​ធម្មនុញ្ញ ព្រមទាំងថ្នាក់ដឹកនាំរាជរដ្ឋាភិបាល និងស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធជាច្រើនរូបទៀត។

សូមអានខ្លឹមសារទាំងស្រុងនៃសុន្ទរកថាឯកឧត្តមកិត្តិនីតិកោសលបណ្ឌិត អ៉ឹម ឈុនលឹម ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ៖

វិភាគអន្តរជាតិ៖ តើនឹងមានអ្វីកើតឡើង បើសហរដ្ឋអាមេរិកឈប់ជួយអ៊ុយក្រែន?

(វ៉ាស៊ីនតោន)៖ ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក ចូ បៃដិន នៅថ្ងៃទី៤ ខែតុលានេះ បានទទួលស្គាល់ថាលោកពិតជាមានការព្រួយបារម្ភថាវិបត្តិនយោបាយរបស់ សហរដ្ឋអាមេរិក អាចនឹងជះផលអាក្រក់ដល់ជំនួយយោធាសម្រាប់អ៊ុយក្រែន។ ខណៈសហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងជួបវិបត្តិនយោបាយក្នុងស្រុក អ៊ុយក្រែន និងបណ្ដាប្រទេសជាសម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងតំបន់អឺរ៉ុបឯណោះវិញ ក៏កំពុងខ្វាយខ្វល់ដូចគ្នាដែរ នោះគឺខ្លាចថាសហរដ្ឋអាមេរិក មិនមានលទ្ធភាព ឬមិនមានឆន្ទៈផ្ដល់ ជំនួយបន្ថែមសម្រាប់អ៊ុយក្រែននៅពេលអនាគត។

ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ការភ័យខ្លាចនេះអាចស្ថិតនៅត្រឹមជាការស្រមៃមួយតែប៉ុណ្ណោះ ដ្បិតអ្នកនយោបាយភាគច្រើនមកពីគណបក្សធំៗទាំង ២របស់សហរដ្ឋអាមេរិក នៅតែបន្តគាំទ្រអ៊ុយក្រែននៅឡើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ គេក៏មិនអាចបដិសេធចោលទាំងស្រុងបាននោះដែរថាការស្រមៃនេះនឹងមិនអាចក្លាយជាការពិត ជាពិសេសបន្ទាប់ពី គេបានឃើញថាសភាអាមេរិកទាំង២ អាចរក្សាឱ្យរដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក ចៀសផុតពី Shutdown បាន នោះក៏ដោយសារតែការផ្អាកការផ្ដល់ជំនួយយោធាថ្មី សម្រាប់អ៊ុយក្រែនដែរ។

ឆន្ទៈនយោបាយក្នុងការជួយអ៊ុយក្រែន ហាក់កាន់តែមានភាពលំបាកទៅៗ ក្នុងបរិបទដែលអ្នកនយោបាយសាធារណរដ្ឋកាន់តែច្រើនឡើងហាក់ដូចជាចង់កែប្រែ ចិត្តគំនិត រីឯអ្នកសាធារណរដ្ឋស្ដាំនិយមជ្រុលមួយចំនួន បោះឆ្នោតទម្លាក់ប្រធានសភាតំណាងរាស្ត្រគ្នាឯងចេញពីតំណែង ហើយបេក្ខជននាំមុខគេសម្រាប់តំណែង ជាបេក្ខជនប្រធានាធិបតីមកពីគណបក្សសាធារណរដ្ឋ បង្ហាញគោលជំហរកាន់តែច្បាស់ចំពោះកាត់បន្ថយការបញ្ជូនជំនួយយោធាទៅឱ្យអ៊ុយក្រែន ឬអាចអាក្រក់ ជាងនេះក៏ថាបាន។ ចុះបើដូច្នេះ ប្រសិនបើរដ្ឋបាលលោកប្រធានាធិបតី ចូ បៃដិន ត្រូវជាប់គាំងដោយសារតែបញ្ហាកញ្ចប់ថវិកា រហូតដល់ការបោះឆ្នោត នៅឆ្នាំក្រោយ តើនឹងមានអ្វីកើតឡើង?

ជាការពិតណាស់ រឿងមួយដែលអាចនឹងកើតឡើងមុនគេ នោះគឺតុល្យភាពនៅលើសមរភូមិក្នុងសង្រ្គាមអ៊ុយក្រែននឹងផ្លាស់ប្ដូរមួយទំហឹង។ អ៊ុយក្រែន នឹងមិនចុះចាញ់ដោយងាយៗនោះទេ ពីព្រោះអ្វីដែលពួកគេកំពុងធ្វើនោះគឺជា «ការប្រយុទ្ធដើម្បីអាយុជីវិតរបស់ជាតិ»។ តែដោយសារអ៊ុយក្រែន ពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំង លើកញ្ចប់ជំនួយយោធាពីមន្ទីរបញ្ចកោណ ចង់ ឬមិនចង់ វានឹងធ្វើឱ្យអ៊ុយក្រែនធ្លាក់ចូលក្នុងស្ថានការណ៍មួយដ៏លំបាក។

ក្នុងសេណារីយ៉ូនេះ កុំរំពឹងថានឹងមានប្រតិបត្តិការវាយបកទ្រង់ទ្រាយធំមួយក្នុងឆ្នាំ២០២៤ ហើយអ៊ុយក្រែនអាចនឹងត្រូវកំណត់ការប្រយុទ្ធរបស់ខ្លួន មកនៅត្រឹមតែ ជាការការពារអ្វីដែលខ្លួនកំពុងមានប៉ុណ្ណោះ។ ចំណែក ការការពារខ្លួនឯងវិញក៏នឹងកាន់តែលំបាកដែរ ដោយអ៊ុយក្រែនអាចនឹងខ្វះខាតប្រព័ន្ធការពារដែនអាកាស នៅរដូវរងាខាងមុខ ស្របពេលរុស្ស៉ីកំពុងបង្កើន «យុទ្ធនាការបង្កក» ប្រជាជនអ៊ុយក្រែនតាមរយៈការទម្លាក់គ្រាប់បែកបំផ្លាញហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធថាមពល។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ក្នុងសង្រ្គាមមួយដូចជាសង្រ្គាមអ៊ុយក្រែនដែលកាំភ្លើងធំ និងគ្រាប់កំាភ្លើងធំមានសារៈសំខាន់បំផុត ការខ្វះខាតណាមួយអាចនឹងជះឥទ្ធិពលអាក្រក់ យ៉ាងខ្លាំងលើសមរភូមិ ដូចដែលធ្លាប់បានកើតឡើងនៅពេលកងទ័ពអ៊ុយក្រែនខ្វះខាតអាវុធ និងគ្រាប់រំសេវ ដើម្បីទប់ទល់នឹងការវាយលុករបស់កងទ័ពរុស្ស៉ី ក្នុងតំបន់ភាគខាងកើត កាលពីនិទាឃរដូវកន្លងទៅនេះ និងកាលពីដើមរដូវក្ដៅឆ្នាំ២០២២។

កាន់តែបារម្ភជាងនេះទៅទៀតសម្រាប់អ៊ុយក្រែន នោះគឺប្រសិនបើជំនួយយោធាពីសហរដ្ឋអាមេរិកមានបញ្ហា ជំនួយពីបណ្ដាប្រទេសលោកខាងលិច ដទៃក៏អាចមាន បញ្ហាដូចគ្នាដែរ។ កូរ៉េខាងត្បូង ចក្រភពអង់គ្លេស និងបណ្ដាប្រទេសអឺរ៉ុបជាច្រើន បានចូលរួមចំណែកយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការផ្ដល់ជំនួយយោធាដល់ទីក្រុងកៀវ។ ប៉ុន្តែ បើទោះជាប្រទេសទាំងនេះ អាចនៅតែបន្តផ្ដល់ជំនួយជាលុយដល់អ៊ុយក្រែនក៏ដោយ ក៏ពួកគេមិនមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ អាចផ្គត់ផ្គង់អាវុធដែលអ៊ុយក្រែនត្រូវការ ជាចាំបាច់ ដើម្បីបន្តការប្រយុទ្ធរយៈពេលយូរ ឬចាប់ពីពេលនេះ រហូតដល់ឆ្នាំ២០២៥នោះទេ។ ម្លោះហើយ ការដកខ្លួន ឬការបរាជ័យណាមួយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ក្នុងការផ្ដល់ជំនួយយោធា នោះអ៊ុយក្រែននឹងត្រូវធ្លាក់ក្នុងភាពជាប់គាំងដ៏ឃោរឃៅមួយនៅលើទឹកដីរបស់ខ្លួនឯង។ កាន់តែអាក្រក់ទៅទៀត ស្ថានភាពបែបនេះ ប្រសិនបើកើតឡើងមែន វាអាចនឹងបង្ខំបន្តិចម្ដងៗឱ្យអ៊ុយក្រែនត្រូវធ្វើការសម្រេចចិត្តរើសយក «សន្តិភាពមួយ» នៅក្រោមលក្ខខណ្ឌដែលខ្លួនមិនចង់បាន ឬក៏ត្រូវ បន្តប្រយុទ្ធទាំងដែលស្ថានការណ៍នៅលើសមរភូមិផ្អៀងទៅខាងរុស្ស៉ី។

ក្រៅតែពីអ៊ុយក្រែន សណ្ដាប់ធ្នាប់ពិភពលោកមួយដែលសហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងប្រឹងប្រែងការពារ ក៏អាចនឹងរងការខូចខាតផងដែរ។ ពោលគឺវាអាចនឹងបន្សល់ទុកនូវ គំរូមួយ នៅពេលអនាគត នោះគឺ «ប្រទេសបង្កសង្រ្គាម គឺជាអ្នកស្វែងរកសន្តិភាព» ហើយបើលោក ពូទីន ធ្វើការសន្និដ្ឋានមួយថាលោកប្រឈមមុខនឹងការថយចុះនៃ ការគាំទ្ររបស់សហរដ្ឋអាមេរិកចំពោះអ៊ុយក្រែន នោះវានឹងក្លាយជា «ជ័យជម្នះមួយ»​ នៅក្នុងទ្រឹស្តីរបស់លោកដែលថាលោកតែងអះអាងថាលោកអាចបំបាក់ អ៊ុយក្រែនបាន ដោយគ្រាន់តែធ្វើយ៉ាងណាទ្រំាឱ្យបានយូរជាងបណ្ដាប្រទេសដែលជាអ្នកគាំទ្រអ៊ុយក្រែន។ ក្នុងន័យនេះ លោក ពូទីននឹងមិនធ្វើសម្បទានធំដុំសម្រាប់ សន្តិភាពល្អគ្រប់គ្រាន់មួយនោះឡើយ។

បើតាមក្រុមអ្នកជំនាញលោកខាងលិច សង្រ្គាមនៅអ៊ុយក្រែន ​មិនមែនត្រឹមតែរឿងរបស់អ៊ុយក្រែន និងរុស្ស៉ីប៉ុណ្ណោះទេ តាំងតែពីសង្រ្គាមនេះផ្ទុះឡើងនៅថ្ងៃដំបូង មកម្ល៉េះ។ សង្រ្គាមនេះជាការធ្វើតេស្តកម្លាំងមួយរវាងអ្នកដែលចង់ការពារ និងអ្នកដែលចង់កែប្រែសណ្ដាប់ធ្នាប់ពិភពលោកដែលមានស្រាប់។ ដូច្នេះ ការថយចុះ ឬក៏ការបញ្ឈប់ការផ្ដល់ជំនួយពីសំណាក់សហរដ្ឋអាមេរិកទៅឱ្យអ៊ុយក្រែន វានឹងបង្កភាពស្មុគស្មាញជាសកលដល់សហរដ្ឋអាមេរិក។ ជាក់ស្ដែង បណ្ដាប្រទេស ឬសម្ព័ន្ធមិត្តដែលសង្ឃឹមថាសហរដ្ឋអាមេរិកនឹងប្រយុទ្ធ ដើម្បីការពារពួកគេទប់ទល់ជាមួយចិន អាចនឹងពិចារណាឡើងវិញពីការពិតមួយថាទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន មិនអាច សូម្បីតែការពារប្រទេសមួយពីការឈ្លានពានរបស់រុស្ស៉ីដែលមើលទៅខ្សោយជាងចិនបានផង តើអាមេរិកអាចការពារពួកគេបានយ៉ាងម៉េចនឹងកើតទៅ?

ក្រោមទឹស្ត្រីមួយនេះ ចិន និងរុស្ស៉ីអាចនឹងយកទៅប្រើ ក្នុងនយោបាយការទូតរបស់ខ្លួនចំពោះបណ្ដាប្រទេសប្រកាន់ជំហរអព្យាក្រឹត និងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់អាមេរិក ដោយ បញ្ជូនសារមួយថា «សហរដ្ឋអាមេរិកនឹងលើកទឹកចិត្តឱ្យពួកអ្នកតស៊ូ រហូតដល់នៅសល់ប្រជាជនអ៊ុយក្រែន ឬអាហ្វហ្កានីស្ថានចុងក្រោយ តែនៅទីបំផុត អាមេរិកនឹង ទុកឱ្យពួកអ្នកស្ថិតនៅក្នុងភាពស្រពេចស្រពិល»។

គួរបញ្ជាក់ថា នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក ចាប់តាំងសង្រ្គាមអ៊ុយក្រែនផ្ទុះឡើងកាលពីខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២២មក មានអ្នកខ្លះនិយាយថាការបញ្ឈប់ការគាំទ្ររបស់វ៉ាស៊ីនតោន ចំពោះអ៊ុយក្រែន គឺជារឿងមួយល្អ ពីព្រោះវាទុកធនធាន និងពេលវេលាគ្រប់គ្រាន់ឱ្យវ៉ាស៊ីនតោនផ្ដោតទៅលើការប្រជែងនឹងឥទ្ធិពលចិន នៅអាស៊ី និងការគំរាមកំហែង របស់ទីក្រុងប៉េកាំងលើកោះតៃវ៉ាន់។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយអាមេរិក ដូចជាលោក Hal Brands មកពីវិទ្យាស្ថាន American Enterprise Institute ការយកឈ្នះរុស្ស៉ី ឬរារាំងកុំឱ្យរុស្ស៉ីឈ្នះ គឺជាមធ្យោបាយមួយដ៏ល្អដើម្បីការពារតៃវ៉ាន់៕ ប្រភព៖ Fresh News

អ្នកនាំពាក្យអាជ្ញាធរជាតិអប្សរា៖ ការថតរូបភាពនិងវីដេអូអនុស្សាវរីយ៍ផ្ទាល់ខ្លួន ពុំមានតម្រូវការសុំច្បាប់ជាមុននោះទេ

ឯកឧត្តម ឡុង កុសល  អគ្គនាយករង និងជាអ្នកនាំពាក្យអាជ្ញាធរជាតិអប្សរា បានបញ្ជាក់ថា ការថតរូបភាពនិងវីដេអូអនុស្សាវរីយ៍ផ្ទាល់ខ្លួន ពុំមានការតម្រូវឲ្យសុំការអនុញ្ញាតជាមុននោះទេ។ ចំពោះការថតនូវសម្លៀកបំពាក់ប្រពៃណី ការថតរូបភាពមុនអាពាហ៍ពិពាហ៍ ថត YouTube ការថតផ្សាយផ្ទាល់ជាលក្ខណៈមគ្គុទ្ទេសក៍ ការថតខ្សែភាពយន្ត ការថតចម្រៀងកាយវិការ និងការថតរូបក្នុងគោលបំណងអាជីវកម្មផ្សេងៗ ចាំបាច់ត្រូវមានការអនុញ្ញាតជាមុន។ ភាពចាំបាច់នៃការតម្រូវឲ្យមានការអនុញ្ញាតជាមុន ពីព្រោះត្រូវប្រតិបត្តិនូវគោលការណ៍គតិយុត្តដែលមានជាធរមានផង និងដើម្បីឲ្យផ្នែកជំនាញរបស់ក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈ ក៏ដូចជាអាជ្ញាធរជាតិអប្សរា អាចជួយកែតម្រូវ ឬផ្តល់យោបល់កែលម្អនូវខ្លឹមសារផ្សេងៗដូចជា ប្រវត្តិសាស្រ្ត ទម្រង់សិល្បៈ ឲ្យបានត្រឹមត្រូវ ព្រមទាំងចៀសវាងនូវមតិរិះគន់ពីសាធារណជន នៅពេលរូបភាព ឬខ្លឹមសាររឿងទាំងនោះចេញផ្សាយជាសាធារណៈ។

យោងតាមអនុក្រឹត្យលេខ២៣៤ អនក្រ.បក ចុះថ្ងៃទី៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៦ ស្តីពីការគ្រប់គ្រងឧស្សាហកម្មភាពយន្ត បានតម្រូវឲ្យផលិតករ សុំការអនុញ្ញាតទៅក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈជាមុន។ លក្ខខណ្ឌសំខាន់ក្នុងការស្នើសុំ គឺការផ្តល់អត្ថបទនិពន្ធនៃស្នាដៃដើម្បីផ្តល់លទ្ធភាពឲ្យអ្នកជំនាញពិនិត្យលើខ្លឹមសារ។ ដោយឡែក អាជ្ញាធរជាតិអប្សរាក៏បានផ្សព្វផ្សាយអំពីគោលការណ៍ នៃការប្រើប្រាស់រូបភាពអង្គរតាំងពីឆ្នាំ២០១៦ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន ដើម្បីចូលរួមចំណែកក្នុងការជំរុញសេដ្ឋកិច្ចសង្គម ព្រមទាំងថែរក្សា ការពារ លើកតម្កើង និងអភិវឌ្ឍន៍វប្បធម៌ជាតិ ជាពិសេសបញ្ចៀសនូវផលប៉ះពាល់ខ្លាំង ដល់តម្លៃបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ជាតិ ។

ឯកឧត្តមអគ្គនាយករង និងជាអ្នកនាំពាក្យអាជ្ញាធរជាតិអប្សរា បានបន្ថែមថា សម្រាប់យើងជាខ្មែរ អត្ថន័យរបស់អង្គរពិតជាធំធេងណាស់ លើសពីអាយុជីវិតទៅទៀត ពីព្រោះអង្គរជាដួងព្រលឹងនិងវប្បធម៌ជាតិ។ ដូច្នេះប្រសិនបើមានការប្រើប្រាស់រូបភាពអង្គរមិនត្រឹមត្រូវ ឬក៏ការប្រព្រឹត្តនូវកាយវិការមិនស្របណាមួយ ដែលធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃនៃរមណីយដ្ឋានអង្គរ នោះសាធារណជនពិតជាមិនអាចទទួលយកបាននោះទេ។ ក្នុងន័យដើម្បីបញ្ចៀសឲ្យបាននូវកំហុសឆ្គងអចេតនាណាមួយ ដែលបណ្តាលមកពីការប្រើប្រាស់រូបភាពអង្គរ អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា និងក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈ មានភាពចាំបាច់ត្រូវការត្រួតពិនិត្យជាមុន នូវគោលបំណងនៃការប្រើប្រាស់រូបភាពអង្គរជាសាធារណៈទាំងអស់។ ដូច្នេះសូមសាធារណជន ជាលក្ខណៈក្រុមហ៊ុនឬឯកជន ដែលជាម្ចាស់ផលិតកម្ម ឬអាជីវកម្មនានា យោគយល់និងចូលរួមប្រតិបត្តិស្របតាមគោលការណ៍ច្បាប់ដែលមានជាធរមាន។

ជាមួយគ្នានេះដែរ ឯកឧត្តម ក៏បញ្ជាក់បន្ថែមទៀតដែរថា អាជ្ញាធរជាតិអប្សរានឹងធ្វើការកែសម្រួលអំពី យន្តការពាក់ព័ន្ធនឹងការកាត់បន្ថយពេលវេលានៃការស្នើសុំ កាត់បន្ថយដំណើរការនីតិវិធីស្នើសុំ  ដើម្បីធ្វើយ៉ាងណាឲ្យសាធារណជនមានការងាយស្រួល និងបង្កើនប្រសិទ្ធភាពការងារបានកាន់តែងាយស្រួលនិងរលូនជាងមុន។ អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា ក៏នឹងរៀបចំឲ្យមាន Call Center  និងបង្កើតប្រព័ន្ធស្នើសុំ Online ដើម្បីសាធារណជនអាចស្នើសុំតាមប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យាបានយ៉ាងឆាប់រហ័ស និងចំណេញពេលវេលា៕

អត្ថបទ និងរូបភាព៖ នាយកដ្ឋានស្រាវជ្រាវ បណ្តុះបណ្តាល និងផ្សព្វផ្សាយ

ផ្សាយបន្តផ្ទាល់ពិសេស៖ ព្រះមហាក្សត្រ យាងជាព្រះរាជាធិបតី ប្រារព្ធពិធីអបអរសាទរខួប៣០ឆ្នាំ នៃការប្រកាសឱ្យប្រើប្រាស់​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ

(ភ្នំពេញ)៖ នៅព្រឹកថ្ងៃសុក្រ ៧រោច ខែភទ្របទ ឆ្នាំថោះ បញ្ចស័ក ព.ស២៥៦៧ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី៦ ខែតុលា ឆ្នាំ​២០២៣​នេះ ព្រះករុណា ព្រះបាទ សម្តេចព្រះបរមនាថ នរោត្តម សីហមុនី ព្រះមហាក្សត្រ នៃព្រះរាជា​ណា​ចក្រកម្ពុជា ​ជាទីគោរពសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ព្រះអង្គសព្វព្រះរាជឫទ័យស្តេចយាងជាព្រះរាជាធិបតី ប្រារព្ធពិធី​អបអរសាទរទិវារំលឹកខួប ៣០ឆ្នាំ នៃការប្រកាសឱ្យប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។

ក្នុងពិធីនោះមានការអញ្ជើញដង្ហែព្រះរាជដំណើរព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ពីសំណាក់សម្តេចថ្នាក់ដឹកនាំ​កំពូល​​​​នៃ​ស្ថាប័នជាតិ សម្តេចជាឥស្សរជនរបស់ជាតិ លោកកិត្តិនីតិកោសលបណ្ឌិត អ៉ឹម ឈុនលឹម ប្រធាន​ក្រុម​ប្រឹក្សា​ធម្មនុញ្ញ ព្រមទាំងថ្នាក់ដឹកនាំរាជរដ្ឋាភិបាល និងស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធជាច្រើនរូបទៀត។

សូមបញ្ជាក់ថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាសម័យព្រះរាជាណាចក្រទី២ មានអាយុគម្រប់ ៣០ឆ្នាំ​កាល​ពីថ្ងៃអាទិត្យ ទី២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២៣កន្លងទៅ។ តែក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញបានលើកពេលរៀបចំពិធីអបអរ​សា​ទរនៅថ្ងៃទី៦ ខែតុលា។

ក្រោយកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ ដែលជាសមិទ្ធផល​នៃការ​ចរចារ វាងឥស្សរជននយោបាយខ្មែរទាំងពីររូបគឺ សម្ដេចនរោត្តមសីហនុ (ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ) និងសម្ដេច ហ៊ុន សែន (កាលណោះជាសមមិត្ត ហ៊ុន សែន) កម្ពុជាបានស្គាល់ការ​បោះឆ្នោត​តាម​បែបប្រជាធិបតេយ្យ សេរី ពហុបក្ស ជាលើកដំបូង ក្រោយសង្គ្រាមស៊ីវិលជាង៣ទសវត្សរ៍។

ការបោះឆ្នោតនីតិកាលទី១ បានប្រព្រឹត្តទៅចាប់ពីថ្ងៃទី២៣ ដល់ថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩៣ ហើយ​សភា​ធម្ម​នុញ្ញមួយបានចាប់បដិសន្ធិឡើងនៅថ្ងៃទី១៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៩៣ ដើម្បីតាក់តែង​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​នៃព្រះរាជា​ណា​ចក្រកម្ពុជា។

កិច្ចការដំបូងនៃសភាធម្មនុញ្ញនាពេលនោះ គឺការអនុម័តបង្កើត «គណៈកម្មាធិការ​អចិន្ត្រៃយ៍​រៀបរៀងរដ្ធធម្ម​នុញ្ញ» នៅថ្ងៃទី៣០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៩៣។ បន្ទាប់ពីតាក់តែងរួច រដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីនេះ​ត្រូវបានសភាធម្មនុញ្ញអនុ​ម័ត​នៅថ្ងៃទី២១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣ នាសម័យប្រជុំលើកទី២ និងត្រូវ​បាន​ព្រះបាទសម្ដេច នរោត្ដម សីហនុ អតីតព្រះមហាក្សត្រ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ឡាយ​ព្រះហស្ត​លេខាប្រកាសឱ្យប្រើជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃទី២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣។

រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាឆ្នាំ១៩៩៣ គឺជារដ្ឋធម្មនុញ្ញទី៦ ចាប់តាំងពីប្រទេសកម្ពុជា បាន​ទទួលយកប្រព័ន្ធដឹកនាំរដ្ឋបែបទំនើបតាមបែបបស្ចិមលោក ដោយបានប្រកាសឲ្យប្រើរដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​ទំនើបលើកដំបូងក្នុងឆ្នាំ១៩៤៧ ដែលមានគុណតម្លៃគ្រឹះនៃធម្មនុញ្ញនិយម រួមមាន (១) ប្រជាធិបតេយ្យ (២) សិទ្ធិមនុស្ស (៣) ការបែងចែកអំណាច និង (៤) នីតិរដ្ឋ ត្រូវបានយកមក​ផ្សាំ​ជា​មួយសង្គមខ្មែរចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ ប៉ុន្តែការអនុវត្តគុណតម្លៃទាំងនោះ ពុំមានស្ថិរភាពជាប់​បាន​យូរអង្វែងទេ អាស្រ័យដោយប្រទេសកម្ពុជាពើបប្រទះនឹងវិបត្តិនៃការដូររបបនយោបាយ​ជាច្រើន​លើកច្រើនគ្រា។

ក្រោយការដួលរលំទៅនៃគ្រឹះធម្មនុញ្ញនិយមទំនើបឆ្នាំ១៩៤៧ ដោយរដ្ឋប្រហារឆ្នាំ១៩៧០ កម្ពុជា បានឆ្លងកាត់បទពិសោធន៍នៃការអនុវត្តរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលកំណត់របបនយោបាយខុសៗគ្នា។ ប៉ុន្តែពុំ​បាន​ធ្វើឲ្យប្រទេសកម្ពុជាទទួលបានសុខសន្តិភាព ស្ថិរភាព និងការអភិវឌ្ឍនោះទេ ពិសេសនៅ​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ១៩៧០ បាននាំកម្ពុជាឱ្យធ្លាក់ខ្លួនដ៏សែនរន្ធត់ ឆ្លងកាត់ទុក្ខសោកវិនាសអន្តរាយ​ទ្រុឌ​ទ្រោម ឱនថយ ដូចមានការចារឹកខ្លឹមសារក្នុងបុព្វកថានៃរដ្នធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣។ រហូតមកដល់ការ​សម្រេចបានកិច្ចព្រមព្រៀងស្ដីពីដំណោះស្រាយនយោបាយរួមមួយនៃជម្លោះកម្ពុជា ថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ ទើបប្រទេសកម្ពុជាកសាងបានរដ្ឋធម្មនុញ្ញមួយដោយផ្អែក​លើគោល​ការណ៍ធំៗ​ជាមូលដ្ឋាន ដែលមានចែងក្នុងឧបសម្ព័ន្ធទី៥ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស។

គោលការណ៍ដែលមានចែងក្នុងឧបសម្ព័ន្ធទី៥ ជាគោលការណ៍សារវន្តមាន​លក្ខណៈទំនើប​ជា​គុណតម្លៃស្នូល។ ក្រៅពីគោលការណ៍ជាសារវន្តទាំងនោះ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឆ្នាំ១៩៩៣ ក៏បានចារឹកនូវ​គុណ​តម្លៃរបស់សង្គមខ្មែរ ដែលមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងកត្តាប្រវត្តិសាស្ត្រ វប្បធម៌ ទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណី និងសាសនា របស់ខ្មែរផងដែរ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ គឺជារដ្ឋធម្មនុញ្ញពហុនិយម​ដែល​មានសារធាតុល្បាយ រវាងគុណតម្លៃទំនើប និងគុណតម្លៃប្រពៃណីរបស់សង្គមខ្មែរផ្ទាល់ ដែលពុំ​អាច​កាត់​ផ្តាច់​បានពីកត្តាប្រវត្តិសាស្ត្រ និងប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់ ក្នុងអតីតកាលដ៏យូរលង់របស់កម្ពុជាបានឡើយ។

ការដាក់បញ្ចូលគ្នានូវគុណតម្លៃនិងទស្សនទានធម្មនុញ្ញបែបទំនើប និងគុណតម្លៃខ្មែរនិយម ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ បង្កើតឡើងនូវពហុសណ្ឋានជាទស្សនៈពហុនិយមបែបនេះ ក្នុងការអនុវត្តរមែងជួបប្រទះនូវការរអាក់រអួល និងបញ្ហាប្រឈម ជាក់ស្តែងមួយចំនួនជាពុំខាន ឧទារហណ៍ ដូចជាការកើតឡើងនូវវិបត្តិនយោបាយ ក្រោយការបោះឆ្នោតជាច្រើនលើក​ច្រើនសាដែល​ស្តែងឡើងឱ្យឃើញទាំងចំណោទ បញ្ហា ចំណោទច្បាប់ ទាំងដំណោះស្រាយ​សម​ស្រប និងចាំបាច់នានា ដើម្បីធានាដល់តម្លៃនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរី និងគោលការណ៍នៃ​ការបោះ​ឆ្នោតពហុបក្ស ក្នុងដំណើរអនុវត្តរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្នុងរយៈពេល​៣០ឆ្នាំកន្លងមកនេះ ជារយៈពេលមួយវែងជាងរយៈពេលអនុវត្តរដ្ឋធម្មនុញ្ញមុនៗគ្រប់ជំនាន់។

រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មាន១៦ជំពូក និង១៥៨មាត្រា។ នៅក្នុងបុព្វកថារបស់​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក៏បានរំលេចសារដាស់តឿន និងរំលឹកដល់កូនខ្មែរផងដែរថា សង្រ្គាមបាននាំកម្ពុជាឱ្យ​អន្តរាយ ខ្ទេចខ្ទាំ ហើយការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាថ្មី ដើម្បីពង្រឹងនូវការរួបរួមជាតិជាថ្មីឡើងវិញ។ «យើងជាប្រជារាស្ត្រខែ្មរ ដែលធ្លាប់មានអារ្យធម៌ឧត្តុងឧត្តម ប្រទេសជាតិស្តុកស្តម្ភ ធំទូលាយ​ថ្កុំថ្កើងរុងរឿង កិត្យានុភាពខ្ពង់ខ្ពស់ ភ្លឺចែងចាំងដូចពេជ្រ ពណ្ណរាយ បានធ្លាក់ខ្លួន ដ៏សែនរន្ធត់ ក្នុងអំទ្បុងពីរទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ ឆ្លងកាត់ទុក្ខសោក វិនាសអន្តរាយទ្រុឌទ្រោមឱនថយមហា​សោកស្តាយ បានភ្ញាក់រលឹកក្រោកឈរទ្បើង ចងបាច់ឆន្ទៈមោះមុត ប្តូរផ្តាច់ រួបរួមគ្នាពង្រឹង ឯកភាពជាតិ រក្សាការពារទឹកដីកម្ពុជា អធិបតេយ្យ ថ្លៃថ្លា និងអារ្យធម៌អង្គរ ដ៏បវរ កសាងប្រទេសជាតិឱ្យទៅជា «កោះសន្តិភាព» ទ្បើងវិញ។

មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាកម្ពុជា ឆ្នាំ១៩៩៣ នេះ ត្រូវរដ្ឋសភាជាតិ ធ្វើវិសោធនកម្មចំនួន១០លើកមកហើយ។

• លើកទី១៖ នៅថ្ងៃទី១៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៤ នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភា ជាកិច្ចប្រជុំវិសាមញ្ញ នីតិកាលទី១
• លើកទី២៖ នៅថ្ងៃទី៤ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៩៩ នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភា ជាវិសាមញ្ញ នីតិកាលទី២
• លើកទី៣៖ នៅថ្ងៃទី២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០១ នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភា លើកទី៦ នីតិកាលទី២
• លើកទី៤៖ នៅថ្ងៃទី៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៤ នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភា លើកទី១ នីតិកាលទី៣
• លើកទី៥៖ នៅថ្ងៃទី១៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០០៥ នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភាលើកទី២ នីតិកាលកាលទី៣
• លើកទី៦៖ នៅថ្ងៃទី២ ខែមីនា ឆ្នាំ២០០៦ នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភា លើកទី៤ នីតិកាលទី៣
• លើកទី៧៖ នៅថ្ងៃទី១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០០៨ នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភា លើកទី៧ នីតិកាលទី៣
• លើកទី៨៖ នៅថ្ងៃទី១ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៤ នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភា លើកទី៣ នីតិកាលទី៥
• លើកទី៩៖ នៅថ្ងៃទី១៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៨ នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភាជាវិសាមញ្ញ នីតិកាលទី៥
• លើកទី១០៖ នៅថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២២ នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភាលើកទី៧ នីតិកាលទី៦៕