សម្ដេច ឯកឧត្តម លោកជំទាវ លោក លោកស្រី ភ្ញៀវកិត្តិយសទាំងអស់ ដែលមានវត្តមាននៅទីនេះ ក៏ដូចជាកំពុងទស្សនាការផ្សាយផ្ទាល់
ព្រឹទ្ធាចារ្យមរតកមនុស្សរស់ វីរសិល្បករ-សិល្បការិនី សាស្រា្ដចារ្យ អ្នកគ្រូ លោកគ្រូ លោក លោកស្រី និងបងប្អូន កូនក្មួយដែលជាអ្នកសិល្បៈទាំងអស់ជាទីមេត្រី !
ថ្ងៃនេះ ខ្ញុំពិតជាមានសេចក្ដីរីករាយដែលបានមកជួបជុំដោយផ្ទាល់ជាមួយមហាគ្រួសារអ្នកសិល្បៈ វប្បធម៌ប្រមាណ ៤ ពាន់នាក់ ក្នុងឱកាសប្រារព្ធ “ទិវាវប្បធម៌ជាតិ៣មីនា លើកទី២៥ ឆ្នាំ២០២៣” រួមជាមួយនឹង “ពិធីសំណេះសំណាលជាមួយសិល្បករ សិល្បការិនីទូទាំងប្រទេសលើកទី៤” ។
ក្នុងឱកាសនេះ ខ្ញុំក៏សូមចូលរួមអបអរចំពោះព្រឹទ្ធាចារ្យមរតកមនុស្សរស់ចំនួន ៩ រូប ដែលបានព្រះករុណាព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមនាថ នរោត្ដម សីហមុនី ព្រះមហាក្សត្រនៃព្រះ- រាជាណាចក្រកម្ពុជាប្រោសប្រទានគោរមងារថ្នាក់ជាតិក្នុងពេល ដែលជាការសបញ្ជាក់នូវព្រះរាជហឫទ័យយកចិត្តទុកដាក់ជា ទីបំផុតចំពោះធនធានមនុស្សនៅក្នុងវិស័យវប្បធម៌ជាតិ ។
ជាការពិតជំនួបក្នុងកម្រិតទ្រង់ទ្រាយធំបែបនេះ ត្រូវបានអាក់ខានអស់រយៈពេល ២ ឆ្នាំ ដោយសារវិបត្តិជំងឺកូវីដ-១៩ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក្ដី ខ្ញុំបានដាក់ចេញសារាចរណែនាំឱ្យក្រសួងវប្បធម៌ និង វិចិត្រសិល្បៈ ក្រសួងស្ថាប័នស្ថានតំណាងកម្ពុជានៅបរទេស និងភាគីពាក់ព័ន្ធបន្តរៀបចំកម្មវិធីដើម្បីរំលឹក និងអបអរទិវាវប្បធម៌ជាតិដោយក្នុងឆ្នាំ ២០២១ តម្រូវឱ្យរៀបចំតាមលក្ខណៈអនឡាញ (Online) និងក្នុងឆ្នាំ ២០២២ អនុញ្ញាតឱ្យរៀបចំក្នុងកម្រិតទ្រង់ទ្រាយតូច ។
ដោយឡែកសម្រាប់ទិវាវប្បធម៌ជាតិ ក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នេះ ខ្ញុំបានសម្រេចឱ្យរៀបចំការជួបជុំក្នុងកម្រិតទ្រង់ទ្រាយធំ ដោយសារ យើងទទួលបានជោគជ័យលើការគ្រប់គ្រងជំងឺកូវីដ-១៩ និងស្ថាន- ភាពល្អប្រសើរនៃការបើកឱ្យដំណើរការសកម្មភាពសង្គមសេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញចាប់តាំងពីចុងឆ្នាំ ២០២១ រហូតមក ។ ការជួបជុំគ្នានាពេលនេះគឺជាឱកាសដ៏មានតម្លៃ ដើម្បីបង្កើនភាពស្និទ្ធស្នាលរវាងអ្នកសិល្បៈជាមួយប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលផង និងដើម្បីបន្តកិច្ចសន្ទនាក្នុងផ្នែកសិល្បៈវប្បធម៌ផង ក្នុងគោលដៅជំរុញដល់ការងារ អភិរក្សលើកស្ទួយ និងអភិវឌ្ឍវប្បធម៌ជាតិឱ្យស្របទៅតាមកម្មវិធីនយោបាយ និងអាទិភាពថ្មីៗរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល ក៏ដូចជានិន្នាការ ប្រែប្រួលនៅក្នុងតំបន់ និងពិភពលោក ។
អង្គពិធីជាទីមេត្រី
ទិវាវប្បធម៌ជាតិ គឺជាទិវាដ៏មានសារៈសំខាន់មួយ ដើម្បីរំលឹកដល់គុណូបការៈបុព្វបុរសខ្មែរគ្រប់ជំនាន់ ដែលបានពលីកម្លាំងកាយ កម្លាំងចិត្ត និងអាយុជីវិតក្នុងការបង្កើត ថែរក្សា និង ការពារសម្បត្តិវប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែបនិងមានតម្លៃមិនអាចកាត់ថ្លៃបាន បន្សល់ទុកមកដល់កូនចៅជំនាន់ក្រោយ ។ ផ្អែកលើទស្សនាទាននេះទិវាវប្បធម៌ជាតិត្រូវបានបង្កើត និងរៀបចំប្រារព្ធឡើងជាបន្តបន្ទាប់ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៩៩ ដោយផ្តោតលើប្រធានបទផ្សេងៗគ្នា ទៅតាមបរិការណ៍ និងអាទិភាពជាក់ស្ដែងរបស់កម្ពុជា ពីមួយដំណាក់កាលទៅមួយដំណាក់កាល ប៉ុន្តែចាប់ពីឆ្នាំ ២០១៥ រហូតមកដល់ឆ្នាំ ២០២៣ នេះប្រធានបទ “យុវជនដើម្បីវប្បធម៌ជាតិ” ដែលមានតម្លៃសមស្របគ្រប់ជំនាន់អ្នកបន្តវេនត្រូវបានសម្រេចយកជារៀងរហូតមក ។
[ចាប់ផ្តើមការអត្ថាធិប្បាយ ១]
ចំណុចនេះ ខ្ញុំចង់បញ្ជាក់ថា កាលមុនយើងជ្រើសរើសប្រធានបទទៅតាមឆ្នាំនីមួយៗ ប៉ុន្តែចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩១៥ ប្រធានបទយុវជនដើម្បីវប្បធម៌ជាតិគឺជាប្រធានបទដ៏ស្របគ្រប់ដំណាក់កាលគ្រប់ឆ្នាំ ព្រោះថាគ្មានអ្វីក្រៅពីយុវជន ដែលពួកគេនឹងបន្តវេនពីពួកយើងនោះទេ។ ដូច្នេះ ទៅខាងមុខ មិនចាំបាច់ដាក់ចេញនូវប្រធានបទនេះប្រធានបទនោះ ក្រៅពីប្រធានបទយុវជនដើម្បីវប្បធម៌ជាតិ នោះឡើយ។
[ចប់ការអត្ថាធិប្បាយ ១]
ជាការពិតការប្រារព្វពិធីក្រោមប្រធានបទ “យុវជនដើម្បីវប្បធម៌ជាតិ” អស់រយៈពេលជិត ១០ ឆ្នាំមកនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យទេ ។ ក្នុងទិដ្ឋភាពប្រវត្តិសាស្ត្រ អតីតយុវជនកម្ពុជាបានយកជីវិតធ្វើជាដើមទុន ដើម្បីតស៊ូរំដោះជាតិមាតុភូមិពីរបបខ្មែរក្រហម បានបង្រួបបង្រួមជាតិ បានបន្តរក្សាសន្តិភាព និងស្ថិរភាពយោបាយ បានប្រឹងប្រែងស្ដារការអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិឡើងវិញ ព្រមទាំងបាននាំមកនូវសមិទ្ធផលធំៗ ជូនជាតិលើគ្រប់វិស័យ ។ អតីតយុវជនយើងដែលនៅរស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម បានប្រមែប្រមូលគ្នា និងខិតខំស្ដារឱ្យរស់ឡើងវិញនូវមរតកវប្បធម៌ជាតិ ដែលបានបាត់បង់ដោយសារភ្នក់ភ្លើងសង្គ្រាមជាង ២ ទសវត្សរ៍ ហើយបានស្វះស្វែងកៀរគរការឧបត្ថម្ភគាំទ្រពីគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន ដើម្បីជួសជុលនិងអភិរក្សសំណង់បេតិកភណ្ឌរបស់ជាតិ ដែលរងការខូចខាត ក៏ដូចជារក្សាការពារមរតកអរូបីដូនតា ដែលបានបន្សល់ទុកកន្លងមក ។
សមិទ្ធផលនៃការងារអភិរក្សវប្បធម៌ជាតិ ក្នុងរយៈពេលជាង ៤០ ឆ្នាំ កន្លងមកនេះគឺអាចចាត់ទុកថាទទួលបានជោគជ័យច្រើន រីឯបញ្ហាប្រឈមដែលនៅសេសសល់ក៏ស្ថិតនៅក្នុងកម្រិតមួយដែលអាចគ្រប់គ្រង និងដោះស្រាយបានទៅតាមដំណាក់កាល នីមួយៗ ។ ឆ្លៀតក្នុងឱកាសនេះ ខ្ញុំសូមវាយតម្លៃខ្ពស់ចំពោះក្រសួង វប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ ដែលបានខិតខំប្រឹងប្រែងចុះបញ្ជីវប្បធម៌ ខ្មែរជាច្រើន ទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោក និងបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិរបស់អង្គការយូណេស្កូ រួមទាំងក្បាច់គុនល្បុក្កតោ ដែលទើបបានចុះបញ្ជីកាលពីឆ្នាំ ២០២២ កន្លងទៅ ព្រមទាំងការរៀបចំឯកសារត្រៀមចុះបញ្ជីមរតកវប្បធម៌ដែលមាន សក្ដានុពលផ្សេងៗទៀត សម្រាប់ដំណាក់កាលជាបន្តបន្ទាប់ ។ លើសពីនេះទៀត យើងបានប្រែក្លាយកម្ពុជាឱ្យទៅជាប្រទេសដែលផ្ដល់គំរូជោគជ័យ ក្នុងការអនុវត្តយន្តការសម្របសម្រួលអន្តរជាតិសម្រាប់កិច្ចការអភិរក្ស និងការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរ-ភាពនៅក្នុងតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោក ជាពិសេស “គណៈកម្មា– ធិការអន្តរជាតិដើម្បីសម្របសម្រួលកិច្ចគាំពារ និងអភិវឌ្ឍរមណីយ- ដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ” ហៅកាត់ថា “អាយស៊ីស៊ី-អង្គរ” ដែលបានដំណើរការរយៈពេល ៣០ ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ ១៩៩៣ ហើយក៏ត្រូវបានប្រទេសបារាំង-ជប៉ុន និងអង្គការយូណេស្កូ រួមនឹងរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាសម្រេចគាំទ្រក្នុងការបន្តដំណើរការរយៈពេល ១០ ឆ្នាំ ទៅមុខទៀតរហូតដល់ឆ្នាំ ២០៣៣ ។
-អង្គពិធីជាទីមេត្រី
ដើម្បីជំរុញឱ្យវិស័យវប្បធម៌របស់កម្ពុជា កាន់តែមានភាពរីកចម្រើន ខ្ញុំសូមផ្តល់នូវទស្សនៈសំខាន់ៗមួយចំនួនដល់ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ ក៏ដូចជាភាគីពាក់ព័ន្ធត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ ដូចខាងក្រោម ៖
ទី១. ត្រូវបង្កើនការអភិវឌ្ឍមូលធនមនុស្សក្នុងវិស័យវប្បធម៌ និងភាពម្ចាស់ការលើការងារអភិរក្ស លើកស្ទួយ និងអភិវឌ្ឍវប្ប-ធម៌ជាតិ ជាពិសេសការបង្កើតស្នាដៃសិល្បៈវប្បធម៌ថ្មីៗ ដែលមានភាពច្នៃប្រឌិត ដោយយកចិត្តទុកដាក់ខ្ពស់ចំពោះមុខមាត់ និងអត្តសញ្ញាណជាតិ ស្របតាមបទដ្ឋានគតិយុត្ត ក្រមសីលធម៌វិជ្ជាជីវៈ និងស្ដង់ដារសកល ដើម្បីបង្កើនផលិតភាព និងសក្ដានុ-ពលក្នុងការប្រកួតប្រជែងជាមួយសិល្បៈវប្បធម៌ក្នុងតំបន់ និង អន្តរជាតិ ។
ទី២.ត្រូវបង្កើនភាពច្នៃប្រឌិត និងនវានុវត្តន៍នៅក្នុងការងារអភិវឌ្ឍសិល្បៈវប្បធម៌ ដោយប្រើបច្ចេកវិទ្យា និងគំនិតផ្ដួចផ្ដើមថ្មីៗ ដើម្បីផ្ដល់នូវបទពិសោធន៍រីករាយ និង/ឬរៀនសូត្រពីសិល្បៈវប្បធម៌ក្នុងរូបភាពថ្មីៗ និងមានភាពទាក់ទាញដល់កុមារ យុវជន ស្ត្រី មនុស្សចាស់ ជនមានពិការភាព ប្រជាជនដែលងាយរងគ្រោះ និងភ្ញៀវទេសចរ ។ ទន្ទឹមនេះ ក្រសួងក៏ត្រូវបន្តជំរុញការគាំទ្រផ្នែក បច្ចេកទេស ការបណ្ដុះបណ្ដាល បទដ្ឋានគតិយុត្ត និងការសម្រប-សម្រួលផ្សេងៗ ដើម្បីបង្កើនផលិតភាព និងភាពប្រកួតប្រជែងនៃស្នាដៃសិល្បៈកម្ពុជានៅលើឆាកជាតិ និងអន្តរជាតិ ក្នុងគោលដៅបង្កើតមុខរបរវិជ្ជាជីវៈ និងសហគ្រិនភាពក្នុងវិស័យសិល្បៈវប្បធម៌ ។
ទី៣. ត្រូវបន្តពង្រឹងប្រសិទ្ធភាពការងារអភិរក្សវប្បធម៌ជាតិ ដូចជាសំណង់បេតិកភណ្ឌ វត្ថុបុរាណស្ថានីយបុរាណ សិលាចារឹក សាស្ត្រាស្លឹករឹត ចំណេះដឹងបុរាណ និងប្រពៃណីខ្មែរ ប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់ កិច្ចប្រតិបត្តិសង្គម សីលធម៌ និងគុណតម្លៃរបស់ខ្មែរ វប្បធម៌នៅតាមវត្តអារាម និងតាមសហគមន៍ ជាពិសេសនៅតាមសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច ។ ត្រង់ចំណុចនេះខ្ញុំស្នើក្រសួងមហាផ្ទៃ ជាពិសេសនគរបាលការពារបេតិកភណ្ឌ ក្រសួងធម្មការ និងសាសនា ក្រសួងរៀបចំដែនដីនគរូបនីយកម្ម និងសំណង់ រដ្ឋ-បាលរាជធានី-ខេត្ត អាជ្ញាធរដែនដីដែលនៅកៀកនឹងប្រជាជន ត្រូវសហការឱ្យបានកាន់តែសកម្ម ក្នុងការការពារបុរាណដ្ឋាន និងសំណង់បេតិកភណ្ឌ ។
ទី៤.ក្រសួងរៀបចំដែនដីនគរូបនីយកម្ម និងសំណង់ ក្រសួង វប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ ក្រសួងមហាផ្ទៃនិងរដ្ឋបាលរាជធានី ខេត្ត ត្រូវពិនិត្យលទ្ធភាពរៀបចំឱ្យមានលំហវប្បធម៌នៅក្នុងផែនការ មេអភិវឌ្ឍទីក្រុង និងទីប្រជុំជននីមួយៗ តាមរយៈការបង្កើតឱ្យមានភូមិវប្បធម៌ សហគមន៍វប្បធម៌ សួន-ឧទ្យានវប្បធម៌ ឃុំ-សង្កាត់វប្បធម៌ និង/ឬស្រុក-ខណ្ឌវប្បធម៌ សម្រាប់ធ្វើជាទីកន្លែងកម្សាន្ត សិក្សារៀនសូត្រ ច្នៃប្រឌិតបង្កើតផលិតផលសិល្បៈថ្មីៗ និងការរៀបចំព្រឹត្តិការណ៍សិល្បៈវប្បធម៌ធំៗ ដូចជាពិព័រណ៍ មហោស្រព និងការប្រគំតន្ត្រីជាដើម ។
ទី៥. ត្រូវបន្តពង្រឹង ពង្រីកប្រព័ន្ធ និងយន្តការការងារឱ្យមានភាពប្រទាក់ក្រឡាគ្នាជាយុទ្ធសាស្ត្រ បូករួមទាំងកិច្ចសហ-ប្រតិបត្តិការជាតិ និងអន្តរជាតិដើម្បីកៀរគរថវិកា និងបច្ចេកទេស សម្រាប់គាំទ្រដល់ការអភិវឌ្ឍមូលធនមនុស្ស ក្នុងវិស័យសិល្បៈវប្បធម៌ ការអភិរក្ស និងលើកស្ទួយវប្បធម៌ជាតិ រួមទាំងការអភិវឌ្ឍឧស្សាហកម្មវប្បធម៌ និងច្នៃប្រឌិត ។
ទី៦. រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ពិសេសក្រុមប្រឹក្សាជាតិភាសាខ្មែរ និងក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈត្រូវសហការគ្នារៀបចំបកប្រែភាសាបរទេសថ្មីៗ នៅក្នុងវិស័យសិល្បៈដែលកំពុងមានការប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនឡើងៗនៅលើបណ្ដាញសង្គម ។
[ចាប់ផ្តើមអត្ថាធិប្បាយ ២]
ក្នុងចំណុចនេះ ខ្ញុំក៏គួរតែបញ្ជាក់បន្តិចថា ការខិតខំរបស់យើង ត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ជាពិសេសទៅលើបញ្ហាអក្សរសាស្ត្រខ្មែរតែម្តង។ មកដល់ពេលនេះ ការប្រើប្រាស់ភាសាខ្លះ ដូចជាខ្ញុំលើក ខ្ញុំឃើញការសរសេរពាក្យថា «ដែរ» ខ្ញុំទៅដែរ គឺមិនប្រើពាក្យថា ខ្ញុំទៅដែរទេ ខ្ញុំទៅដែល បែរជាសរសេរ ដ ែ និង ល វិញ។ នេះគឺជាចំណុចតូចមួយនៅក្នុងចំណោមចំណុចអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ ដែលកំពុងតែវិវត្តន៍ ហើយការប្រើប្រាស់បណ្តាញសង្គមកាន់តែច្រើន ការសរសេរក៏មានខុស។ ក្នុងចំណុចនេះ ជាការល្អដែលនៅក្នុងទូរស័ព្ទ smart phone នីមួយៗ តែងមានវចនានុក្រមសម្តេចព្រះសង្ឃ ជួន ណាត នៅទីនោះ។ ប៉ុន្តែយើងត្រូវបន្តការខិតខំដើម្បីនឹងពង្រឹងសមត្ថភាពអក្សរសាស្ត្រខ្មែរសម្រាប់ពលរដ្ឋរបស់យើង។
[ចប់អត្ថាធិប្បាយ ២]
ទី៧.ខ្ញុំសូមអំពាវនាវឱ្យសិល្បករសិល្បការិនីទាំងអស់ចូលរួមនិពន្ធ និងផលិតបទចម្រៀង បទភ្លេង វីដេអូ និងស្នាដៃសិល្បៈ ផ្សេងៗ ដើម្បីចូលរួមអបអរ និងញ៉ាំងបរិយាកាសនៃព្រឹត្តិការណ៍ស៊ីហ្គេមលើកទី ៣២ និងអាស៊ានប៉ារ៉ាហ្គេមលើកទី ១២ ដែលប្រទេសកម្ពុជានឹងធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះឱ្យកាន់តែកក្រើក និងអធិកអធម ដើម្បីបន្សល់ទុកនូវអនុស្សាវរីយ៍ចងចាំព្រឹត្តិការណ៍ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ មួយនេះ តាមរយៈស្នាដៃសិល្បៈវប្បធម៌ ។ បើគិតមកត្រឹមថ្ងៃនេះ គឺនៅសល់ពេលចំនួន ៦៤ ថ្ងៃទៀតដែលយើងទាំងអស់គ្នាត្រូវរាប់ថយក្រោយ ដើម្បីរួមគ្នាឆ្ពោះទៅកាន់ព្រឹត្តិការណ៍ស៊ីហ្គេមដែលមិនធ្លាប់មាននៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ៦៤ ឆ្នាំចុងក្រោយរបស់កម្ពុជា ។
[ចាប់ផ្តើមអត្ថាធិប្បាយ ៣]
យើងនៅសល់តែ ៦៤ ថ្ងៃទៀតតែប៉ុណ្ណោះ ប្រទេសកម្ពុជានឹងមានកិត្តិយស ដើម្បីធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះក្នុងការប្រកួតស៊ីហ្គេម ដែលជាព្រឹត្តិការណ៍ដែលយើងរង់ចាំជាងពាក់កណ្តាលជីវិតរបស់ខ្ញុំ។
ការកសាងរូបសំណាក់ ឬបដិមា ទាមទារត្រូវតែធ្វើឲ្យបានត្រឹមត្រូវតាមរចនាបថ
ចំណុចទី ៨ ដែលខ្ញុំចង់លើកឡើង ហើយដែលក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ ក៏ដូចជាស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធនានា ត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ គឺពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងការកសាងរូបសំណាក់ ឬបដិមា ទាមទារត្រូវតែធ្វើឲ្យបានត្រឹមត្រូវតាមរចនាបថ។ ប្រសិនបើការកសាងនោះ មិនត្រូវក្បួនខ្នាត ហើយមានភាពមិនត្រឹមត្រូវ ពេលដែលអភិសេកដាក់ឲ្យប្រើប្រាស់រួចហើយ គឺគ្មានអ្នកណាគេហ៊ានវាយចោលនោះទេ គេខ្លាចមានបញ្ហាគ្រោះថ្នាក់តាមអបិយជំនឿ។ អញ្ចឹងទេ របស់នោះបានបន្សល់ទុករាប់រយឆ្នាំទៅខាងមុខទៀត ដែលនាំទៅឲ្យក្មេងជំនាន់ក្រោយអាចយល់ខុសអំពីទម្រង់ខ្មែរពិតប្រាកដយ៉ាងណា។ ទាក់ទិនជាមួយរូបបដិមាអីជាដើម ឬក៏រូបសំណាកស្អីៗ នេះ ពេលដែលអភិសេកហើយ អត់មានអ្នកណាទៅប៉ះពាល់បានទេ។ អញ្ចឹងទេ រូបនេះគឺបន្សល់ទុក ១០០ ឬ២០០ ឆ្នាំ លើកលែងតែអាពតទេ វាវាយចោល ក្រៅពីនោះ អត់មានអ្នកណាហ៊ានទៅវាយទេ។ អញ្ចឹងសុំស្នើឲ្យក្រសួងយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើបញ្ហានេះ។
ទោះបីមានសម្ភារៈទំនើប សូមរក្សាទំនៀមទំលាប់ របស់របរពីអតីតកាល
ក្នុងចំណុចនេះ ខ្ញុំបានសម្រេចរួចហើយ ក្នុងចំណោម ១ លាន ៥ សែននាក់ នៃសិស្សដែលត្រូវទទួលបាននូវការបណ្តុះបណ្តាល គឺទុក ២% ទៅ ៤% សម្រាប់ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ ដើម្បីបណ្តុះបណ្តាលនូវមរតកដូនតា។ នេះគឺជាចំណុចដែលត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ មិនអាចធ្វេសប្រហែស និងមើលស្រាលបានទេ។ ខ្ញុំខ្លាចបំផុតគឺការបាត់បង់ ដោយសារតែសំភារៈទំនើប។ អ្វីក៏ទំនើប បោះបង់ចោលនូវទំនៀមទំលាប់ និងរបស់របរដែលយើងធ្លាប់មានពីអតីតកាល។ ចំណុចនេះ ខ្ញុំស្នើដោយទទូច សុំឲ្យយកចិត្តទុកដាក់ ជាពិសេស ការកសាងរូបសំណាកនិងបដិមា បើនិយាយតាមសាមញ្ញថា ព្រះពុទ្ធ ចាក់ពុម្ពចុះឡើងៗ គឺថាព្រះមិនដឹងមុខបែរទៅខាងណា។ សូម្បីតែខ្ញុំនៅវត្តវាំងចាស់នេះ ព្រះនៅក្នុងព្រះវិហារហ្នឹង គឺដូចជាមើលទៅមុខក្រម៉ូវហ្មង មិនមែនមុខញញឹម ដល់ចឹងទៅ គឺថាដូចជាអត់សូវមានហុងស៊ុយ។ មានអ្នកណាទៅហ៊ានយកព្រះចេញពីបំលាស់ យកមកកែច្នៃទៀត បើយើងចាក់ទៅវាមិនទំនងទៅហើយ។ អញ្ចឹងសុំឲ្យយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើបញ្ហានេះ។
លើកទឹកចិត្តពុទ្ធបរិស័ទជួយព្រះសង្ឃ រក្សាភ្លេងពិណពាទ្យ និងឆៃយ៉ាំ
បញ្ហាទី ៩៖ ខិតខំឲ្យតាមទីអារាមនានា ជួយយើងទៅលើបញ្ហាយ៉ាងហោចណាស់ គឺបញ្ហា ២ សំខាន់ នោះទាក់ទងនឹងភ្លេងពិណពាទ្យនិងឆៃយ៉ាំ។ យើងបានពិនិត្យហើយ ភ្លេងពិណពាទ្យអត់មានស្ថានភាពខាងក្រៅរក្សាបានទេ។ ភ្លេងពិណពាទ្យភាគច្រើនគឺទុកនៅទីអារាម។ ចំណុចនេះ យើងគួរតែលើកទឹកចិត្តទៅដល់ពុទ្ធបរិស័ទរបស់យើង ជួយទៅដល់ព្រះសង្ឃ ដើម្បីទីអារាមរបស់យើងមាននូវភ្លេងពិណពាទ្យ។ ហើយភ្លេងពិណពាទ្យ ឥឡូវយើងមានប្រមាណជា ៤០០០ វត្ត ៤០០០ ទីអារាម។ ប្រសិនបើយើងមានត្រឹមតែ ៥០% ក៏យើងមាន ២០០០ វង់ភ្លេងពិណពាទ្យ។ អញ្ចឹងក្នុងចំណោមភ្លេងពិណពាទ្យ ២០០០ វង់នេះ យើងគិត ១ វង់ត្រឹមតែ ៦ ឬ ៧ នាក់ តើយើងបណ្តុះបណ្តាលជាមួយនឹងកុមារ ឬយុវជន ឬក៏អ្នកដែលកាន់នូវភ្លេងពិណពាទ្យនេះបានប៉ុន្មាន។ នោះគឺជាការថែមរតកដូនតារបស់យើង ដែលនៅទីខាងក្រៅគេមានវង់ភ្លេងស្អី ឧបករណ៍ស្អីៗហ្នឹង ខាងសម័យអីនេះ អាហ្នឹងរឿងរបស់គេមួយ ប៉ុន្តែរឿងភ្លេងពិណពាទ្យអត់មានអ្នកណាយកមកដាក់ មិនសូវ កម្រណាស់ អាចដាក់តាមសាលាវិចិត្រសិល្បៈនានា ប៉ុន្តែប្រហែលជាវត្តអារាមមានច្រើនជាងគេ។
សប្បុរសជន ពុទ្ធបរិស័ទឬក៏អ្នកមានធនធាន ឧបត្ថម្ភភ្លេងពិណពាទ្យនិងឆៃយ៉ាំ
ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ អំពាវនាវចំពោះព្រះតេជព្រះគុណព្រះសង្ឃគ្រប់ព្រះអង្គ ព្រះចៅអធិការវត្ត ក៏ដូចជាគណៈកម្មការអាចារ្យវត្ត បង្កើនការយកចិត្តទុកដាក់ ទាក់ទាញការចូលរួមជួយឧបត្ថម្ភពីសប្បុរសជន ពុទ្ធបរិស័ទចំណុះជើងវត្ត ឬក៏អ្នកមានធនធាន ដើម្បីឲ្យទីអារាមទាំងនោះ មានភ្លេងពិណពាទ្យ។ អ្នកភ្លេងពិណពាទ្យនោះ ក៏យើងទទួលបាននូវការបណ្តុះបណ្តាលមនុស្ស ដើម្បីប្រើភ្លេងពិណពាទ្យនេះ។ ជាមួយគ្នាទៀត យើងក៏មានភ្លេងឆៃយ៉ាំនៅតាមទីអារាម មិនច្រើនហួសហេតុពេកទេ។ ហោចណាស់ក៏យើងមាន ២ ចំណែកនេះ ដែលទីអារាមអាចចូលរួមចំណែកជួយទៅដល់អភិរក្សនៃវង់ភ្លេងបុរាណរបស់យើង ដែលភ្លេងពិណពាទ្យ និងឆៃយ៉ាំនេះ រក្សា។ ភ្លេងពិណពាទ្យនេះ វាមិនមែនមានតម្រូវការតែក្នុងទីអារាមទេ វាមានតម្រូវការពេលយើងធ្វើការបុណ្យទាន ទាំងបុណ្យសព ទាំងបុណ្យបច្ច័យបួន ឬក៏បុណ្យទានផ្សេងៗនៅតាមគេហដ្ឋានផងដែរ ដែលប្រជាពលរដ្ឋអាចទៅខ្ចី សុំខ្ចី ឬក៏ព្រះអង្គអាចចូលរួមចំណែកជួយទៅដល់ប្រជាពលរដ្ឋរបស់យើង ប្រើប្រាស់ភ្លេងពិណពាទ្យ ជំនួសឲ្យចាក់ភ្លេង …។
រកវិធីសម្របសម្រួលដើម្បីចៀសវាងនូវជម្លោះដោយសារបញ្ហាទាក់ទងជាមួយនឹងវប្បធម៌
ចំណុចចុងក្រោយ ខ្ញុំចង់លើកជាយោបល់ ពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហាការដណ្តើមគ្នាអំពីបញ្ហាធ្វើជាកម្មសិទ្ធ។ រឿងនេះវាជារឿងដែលមិនគួរចិញ្ចឹមទំនាស់ ដែលអូសបន្លាយមិនចេះចប់ មិនចេះហើយ ទៅលើបញ្ហាខ្លះ ដូចជាសព្វថ្ងៃនេះ មានរឿងរ៉ាវកើតឡើងក្នុងបញ្ហាប្រដាល់ ដែលខ្មែរហៅថា ក្បាច់គុនខ្មែរ ថៃហៅមួយថៃ ឡាវក៏មានផ្សេង មីយ៉ាន់ម៉ាក៏មានផ្សេង។ យើងច្បាស់ជាដឹងថា នៅតាមប្រាង្គប្រាសាទរបស់យើងពិតជាមាននូវក្បាច់គុននោះពិតប្រាកដ ក៏ប៉ុន្តែចំណុចនេះ តើយើងអាចធ្វើការសន្ទនាជាមួយបណ្តាប្រទេសដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធ? ដូចជាកន្លងទៅ ខ្ញុំក៏មានការសន្ទនាជាមួយនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ មានការសន្ទនាជាមួយនាយករដ្ឋមន្ត្រីឡាវ ពិតមែនតែនៅមីយ៉ាន់ម៉ាយើងមិនទាន់មានការសន្ទនាគ្នាទេ។ តើយើងអាចនឹងពិភាក្សាគ្នា សម្របសម្រួលគ្នាបានទេ? ឧទាហរណ៍ យើងអាចចុះបញ្ជីរួមគ្នា នៅក្នុងក្របខណ្ឌបេតិកភណ្ឌអរូបីរបស់អង្គការយូនេស្កូ ដែលកន្លងទៅ ឧទាហរណ៍មួយនេះ ការទាញព្រ័ត្រយើងបានចុះបញ្ជីរួមគ្នា ប៉ុន្តែយើងក៏អាចធ្វើការសម្រុះសម្រួលដែរ។
ខ្ញុំលើកឧទាហរណ៍ យើងចុះបញ្ជីរួមគ្នា ទៅក្នុងប្រភេទកីឡានេះ ទៅក្នុងអូឡាំពិក ឧទាហរណ៍ចុះ ប៉ុន្តែបើសិនមកប្រកួតនៅកម្ពុជា យើងហៅឈ្មោះថា គុនខ្មែរ ពេលដែលប្រកួតនៅក្នុងប្រទេសថៃ ហៅថាមុយថៃ ពេលដែលប្រកួតនៅក្នុងប្រទេសឡាវ ហៅថាគុនឡាវ មិនដឹងថាដាក់ឈ្មោះអីទេ ប្រកួតនៅប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាហៅតាមអញ្ចឹងទៅ តើយើងរកការសម្របសម្រួលនេះបានទេ? បើរកការសម្របសម្រួលនេះបានខ្ញុំគិតថាយើងមិនចាំបាច់ទាស់គ្នា ដណ្តើមគ្នាធ្វើជាម្ចាស់នោះទេ គឺយើងគឺជារបស់យើង។ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាមកគឺមិនមែនប្រកួតក្បាច់គុនថៃទេ មកដល់ប្រទេសកម្ពុជាគឺប្រកួតក្បាច់គុនកម្ពុជា ប៉ុន្តែទៅដល់ប្រទេសថៃគឺប្រកួតជាមួយថៃហ្នឹងទៅ ទៅដល់ប្រទេសឡាវ គឺប្រកួតតាមហ្នឹង អាហ្នឹងរឿងមួយ។
ឧទាហរណ៍បញ្ហាសង្រ្កាន្ត សង្រា្កន្តតើយើងអាចចុះរួមគ្នាទេ រវាងសង្រ្កាន្តកម្ពុជា សង្រ្កាន្តនៅថៃ សង្រ្កាន្តនៅឡាវ សង្រ្កាន្តនៅមីយ៉ាន់ម៉ា តើយើងអាចចុះបញ្ជីរួមគ្នាទេ? ប៉ុន្តែ ដល់ចូលឆ្នាំ ចូលឆ្នាំរៀងៗខ្លួនតើ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើសិនជាដណ្តើមថាអាហ្នឹងជារបស់ខ្មែរ បើថៃនៅហ្នឹងដែរ ឡាវក៏នៅហ្នឹងដែរ មីយ៉ាន់ម៉ាក៏នៅហ្នឹងដែរ អាចមានប្រទេសដទៃទៀត នេះគ្រាន់តែជាការលើកជាគំនិតផ្តួចផ្តើមដើម្បីសម្របសម្រួលកុំឲ្យយើងមានជម្លោះបញ្ហាដណ្តើមគ្នា។ ពិតហើយបញ្ហាខ្លះ យើងមិនអាចនឹងបោះបង់ចោលទេ ឧទាហរណ៍ តំបន់អប្សរាអីជាដើមដែលយើងបានដាក់ ឬក៏ចាប៉ីដងវែងដែលយើងបានដាក់ចូលទៅក្នុងវប្បធម៌រូបី ល្បុក្កតោយើងដាក់ អាហ្នឹងយើងមិនអាចទៅចុះបញ្ជីរួមទេ។ ប៉ុន្តែ អាក្បាច់គុននេះដោយសារវាអញ្ចេះ ឥឡូវយើងពិនិត្យមើល ប្រទេសកម្ពុជាយើងពិតជាធំធេងមែនកាលពីអតីតកាល ក៏ប៉ុន្តែបន្ទាប់ទៅប្រទេសនេះមួយភាគបានស្ថិតក្នុងទឹកដីវៀតណាម មួយភាគបានស្ថិតក្នុងទឹកដីថៃ រឿងនេះវាជារឿងពិត ប្រទេសឡាវក៏ដូចគ្នាដែរ មុននេះមួយភាគឦសានរបស់ប្រទេសថៃ គឺជាទឹកដីរបស់ឡាវ អញ្ចឹងក្រោយពីក្លាយជាទឹកដី វាឡូកឡំគ្នាអញ្ចឹងទៅវាច្របល់គ្នា ប៉ុន្តែប្រភពដើមនៅទីណា?
យើងមានសាក្សី ក៏ប៉ុន្តែសភាពការណ៍វាបានវិវឌ្ឍប្រែប្រួល យើងរកវិធីសម្របសម្រួលដើម្បីចៀសវាងនូវជម្លោះដោយសារបញ្ហាទាក់ទងជាមួយនឹងវប្បធម៌នេះហើយ។ ហើយខ្ញុំសង្ឃឹមថាខាងសមាភាគីរបស់យើងនៅឡាវ នៅថៃក៏នឹងពិចារណាអំពីបញ្ហានេះ ពិព្រោះខ្ញុំធ្លាប់បានពិភាក្សាជាមួយនឹងនាយករដ្ឋមន្រ្តី ចាន់អូចា នៅពេលដែលគាត់មកប្រជុំអាស៊ាននៅកម្ពុជា ហើយពេលដែលខ្ញុំទស្សនកិច្ចនៅឯឡាវកន្លងទៅ ខ្ញុំក៏បានលើកបញ្ហាហ្នឹង ហើយខ្ញុំក៏បានពិគ្រោះជាមួយនឹងលោកជំទាវ ភឿង សកុណា ថា UNESCO គេលើកទឹកចិត្តឲ្យធ្វើរួមគ្នា កុំឲ្យជម្លោះ។ ចុះរួមហើយអត់មានអ្នកណាយកទៅណាទេ របស់យើងនៅតែជារបស់យើង មកប្រទេសកម្ពុជា គឺតាមរបៀបកម្ពុជាទៅ ឈ្មោះក្បាច់គុនកម្ពុជា ដែលកន្លងទៅថៃបដិសេធមិនបញ្ជូនកីឡាករមកប្រកួតក្បាច់គុនខ្មែរទេ។
បើយើងរងការសម្រុះសម្រួលបាន ថ្ងៃក្រោយក្បាច់គុននេះត្រូវចុះក្នុងបញ្ជី រាប់ទាំងចុះនៅក្នុងក្របខណ្ឌអូឡាំពិក បើស៊ីហ្គេមនៅកម្ពុជា បើមកប្រកួតនៅកម្ពុជាថាក្បាច់គុនកម្ពុជា ទៅប្រកួតនៅក្នុងប្រទេសថៃហៅថាក្បាច់គុនថៃ ទៅក្នុងប្រទេសឡាវហៅថាក្បាច់គុនឡាវ ទៅប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាហៅថាក្បាច់គុនមីយ៉ាន់ម៉ា តើអាចធ្វើបានទេ? វាគឺជាការពិគ្រោះយោបល់ ហើយច្បាស់ណាស់ថាមានអ្នកជេរខ្ញុំ ក៏ប៉ុន្តែអ្នកដែលជេរខ្ញុំប្រហែលរកច្រកចេញមិនឃើញទេ អាចថាយើងឱនក្បាលដើម្បីទទួលយកការចំណុះ ឬក៏សម្បទាន ក៏ប៉ុន្តែអ្នកត្រូវគិតថា តើប្រជាជាតិជិតខាងយើងគេសុខចិត្តទេ គេព្រមទេ គេក៏ជាប្រទេសមួយ ជាជាតិសាសន៍មួយ តើគេព្រមទេ បើខ្លួនយើងមិនព្រមគេក៏មិនព្រមដែរ បើអញ្ចឹងវានៅតែទំនាស់រហូតហ្នឹង។
ខ្ញុំចង់ប្រើវិធីសាស្រ្តទូតដើម្បីរួមចំណែកក្នុងការជំរុញវប្បធម៌ តាមរយៈនៃការទំនាក់ទំនងវប្បធម៌នោះគឺជំរុញខាងទំនាក់ទំនងនយោបាយឡើងវិញ។ នេះជាចំណុចដែលខ្ញុំសុំលើកជាមតិសម្រាប់ការពិនិត្យស្រាវជ្រាវហើយលោកជំទាវរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងវប្បធម៌អាចចាប់ផ្តើមធ្វើចលនាពិគ្រោះយោបល់ ជាមួយនឹងចាស់ទុំក្នុងស្រុក ផ្នែកពាក់ព័ន្ធក្នុងស្រុករបស់យើង។ តើមានអ្វីខ្លះដែលយើងអាចលើកជាគំនិតផ្តួចផ្តើម? មានការប្រជុំនៅក្នុងក្របខណ្ឌ CMV ឬCLMV … ជាពិសេសនៅក្នុងក្របខណ្ឌ ACMECS ដែលមានកម្ពុជា មានឡាវ មានមីយ៉ាន់ម៉ា មានថៃ ហើយមានវៀតណាម។
ប៉ុន្តែ ភាគច្រើនគឺមានពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងប្រទេស ៤ ដែលហៅថា CLMV យើងអាចមានវិធីសាស្រ្តដើម្បីជួយដោះស្រាយបញ្ហាកុំឲ្យមើលមុខគ្នាមិនត្រង់ដោយសារតែរឿងការដណ្តើមជាកម្មសិទ្ធិ។ ពិតហើយបងប្អូនយើងមានសិទ្ធិនឹងឈឺឆ្អាលរឿងនេះ តែរឿងនេះគ្រាន់តែជាការនិយាយទៅកាន់បងប្អូនជនរួមជាតិឲ្យថ្លឹងថ្លែងអំពីបញ្ហានេះ។ យើងអត់មានបាត់បង់អ្វីទាំងអស់ ហើយបើយើងទៅយកពីគេ យកពីថៃត្រឡប់មកវិញ តើថៃគេសុខចិត្តឲ្យទេ? គេមិនសុខចិត្តឲ្យទេ ហើយបើថៃចង់យកពីយើង យើងក៏មិនសុខចិត្តឲ្យដែរ រឿងហ្នឹងគឺវាទាល់ច្រកត្រឹមហ្នឹង។
[ចប់ការធ្វើអត្ថាធិប្បាយ ៣]
ជាថ្មីម្តងទៀតខ្ញុំសូមកោតសរសើរ និងវាយតម្លៃខ្ពស់ចំពោះ សមិទ្ធផលការងារដែលក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈសម្រេចបានក្នុងបុព្វហេតុអភិរក្ស លើកស្ទួយ និងអភិវឌ្ឍវប្បធម៌ជាតិ ជាពិសេសការចូលរួមសម្ដែងរបស់ក្រុមសិល្បៈក្រសួងក្នុងកម្មវិធីធំៗជាច្រើនកាលពីឆ្នាំ ២០២២ កន្លងទៅទាំងក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាននៅកម្ពុជា និងព្រឹត្តិការណ៍ធំៗរបស់ក្រសួងស្ថាប័នដទៃផ្សេងទៀត ។ ខ្ញុំក៏សូមកោតសរសើរ និងវាយតម្លៃខ្ពស់ចំពោះ គណៈកម្មការអន្តរក្រសួង ក៏ដូចជាក្រុមការងារដែលបានខិតខំប្រឹងប្រែង និងរួមសហការរៀបចំ “ទិវាវប្បធម៌ជាតិ ៣ មីនា លើកទី ២៥ ឆ្នាំ ២០២៣” រួមជាមួយនឹង “ពិធីសំណេះសំណាលជាមួយសិល្បករ សិល្បការិនីទូទាំងប្រទេសលើកទី ៤” នាពេលនេះ ។
មុននឹងបញ្ចប់ ខ្ញុំសូមឧទ្ទិសសមិទ្ធផលការងារវប្បធម៌ និង វិចិត្រសិល្បៈ រួមទាំង “ទិវាវប្បធម៌ជាតិ ៣ មីនា លើកទី២៥” នេះដល់ដួងព្រលឹងបុព្វបុរសខ្មែរ រៀមច្បងដែលជាអតីតថ្នាក់ដឹកនាំ និងអ្នកជំនាញសិល្បៈវប្បធម៌ខ្មែរចំនួន ១០ រូប ដែលបានទទួលមរណភាពក្នុងឆ្នាំ ២០២០ និង ២០២១កន្លងទៅ ។ សូមឱ្យដួងវិញ្ញាណក្ខន្ធបុព្វបុរសខ្មែរ និងអ្នកដែលបានលះបង់ដ៏ច្រើនអនេក ក្នុងបុព្វហេតុវប្បធម៌ខ្មែរបានទៅកាន់ទីបរមសុខ ។ សូមឱ្យមនសិការស្នេហាជាតិ និងស្មារតីស្រឡាញ់សិល្បៈវប្បធម៌ជាតិ ស្ថិតនៅជានិច្ចកាល និងរីកដុះដាល ក្នុងស្មារតី និងសកម្មភាពរបស់ជនជាតិខ្មែរគ្រប់ៗរូប ពិសេសក្នុងចំណោមយុវជនរបស់យើង ដើម្បីបន្តវេនទទួលខុសត្រូវថែរក្សាការពារសម្បត្តិវប្បធម៌ជាតិ ឱ្យបានគង់វង្សជានិច្ចនិរន្តរ៍ ។
[ចាប់ផ្តើមអត្ថាធិប្បាយ ៤]
មុននឹងបញ្ចប់ ខ្ញុំសូមអនុញ្ញាតពីលោកជំទាវ រដ្ឋមន្ដ្រី ល្ងាចនេះ ខ្ញុំនឹងអញ្ជើញកូនស្រី នៅ សៀងហៃ ដែលជាជ័យលាភីមួយ ឬហៅថាបុប្ផាលាក់ខ្លួន។ ល្ងាចនេះ សូមកូនស្រីឡើងមកច្រៀងបទ សំបុត្រផ្ដាំលា, មិនដឹងថ្ងៃវិលវិញនេះ, បទទី ២ គឺ ពាមកោះស្នាវាចាប្រុសស្នេហ៍។ បទទាំងពីរនេះគឺវាពាក់ព័ន្ធនឹងជីវិតរបស់ខ្ញុំ។ សម្រាប់បុរស ថ្ងៃនេះ សូមឲ្យកូន ប៊ុន ជំនោរ ជាអ្នកប្រលងជំនាន់ក្មួយ សៀងហៃ ច្រៀងបទ ស្ពានសាងស្នេហ៍។ ឯមួយបទ ខ្ញុំគិតថាក្រសួងយើង អ្នកសិល្បៈយើងភ្លេងសិល្បៈដ៏ល្អ ដែលពួកគេមិនចេញមុខ តែច្រៀងដាក់យូធូបដ៏ល្អ ឈ្មោះ ពេជ្រ រដ្ឋា។ ប្រហែលគ្មាន ពេជ្រ រដ្ឋា ចូលមកក្នុងនឹងទេ មានតែ ប៊ុន ជំនោរ ហើយ នៅ សៀងហៃ។ សួរទៅ ខាត់ ជេម និងក្រុមអ្នកភ្លេង ក៏មិនស្គាល់ដែរ។
ដើម្បីជំនួស ពេជ្រ រដ្ឋា ឡើងមកច្រៀង សូមឲ្យកូន ជិន វឌ្ឍនា ជាម្ចាស់បទ សំបុត្រពិបាកសរសេរបំផុត។ សុំអញ្ចេះ ប្រសិនបើ ជិន វឌ្ឍនា ឡើងមកច្រៀងបទនឹងហើយ សូមបន្ថែមមួយបទ ផ្កាគគីរធំ ប៉ុន្ដែសូមកុំច្រលំ មួយគេហៅថា សំលេងយុទ្ធជននៅគគីរធំ។ រឿងនេះគួរឲ្យខ្មាសអៀនណាស់។ ខ្មាសអៀនយ៉ាងម៉េច? កាលពីឆ្នាំ ១៩៧៤ ៧៥ នឹងព្រំប្រទល់រវាងភ្នំពេញជាមួយតំបន់រំដោះនៅគគីរធំនឹងតើ។ អញ្ចឹងកាលណាវ៉ៃ(រកបទ)ផ្កាគគីរធំ វាចេញ (បទ)សំលេងយុទ្ធជនគគីរធំនឹងចេញមកដែរ ប៉ុន្តែវាក៏ចេញមក ជិន វឌ្ឍនា ផ្កាគគីរធំ។ ជិនវឌ្ឍនា ក៏ត្រូវត្រៀម ហើយក្រុមអ្នកភ្លេង សំខាន់អ្នកភ្លេង។
ថ្ងៃមុន ម៉ោងជាង ១ យប់ ហើយ ខ្ញុំធម្មតាមុនសំរាកបើកមើលនេះ មើលនោះអញ្ចឹងទៅ។ ខ្ញុំបើកហ្វេសប៊ុកឃើញកូនស្រីម្នាក់ គាត់បើកឡានតាមផ្លូវល្បឿនលឿន។ ខ្ញុំចង់មើលផ្លូវល្បឿនលឿននោះទេ ប៉ុន្ដែក្នុងឡានរបស់គាត់ចាក់ភ្លេងពិតជាពិរោះ។ ដល់ខ្ញុំរកបទនឹងវាមិនឃើញ។ ខ្ញុំស្ដាប់សំលេងថា សង្ស័យមនុស្សតែពីរនាក់ទេ ទី ១ គឺ ហ៊ឹម ស៊ីវន ទី ២ គឺ នៅ សៀងហៃ។ អញ្ចឹងក៏បញ្ជូន(វីដេអូ)នឹងទៅឲ្យ អ៊ុក ណារីន។ (ខ្ញុំ)សួរថាកូន ជួយមើលបទនឹងជាបទអ្វី? ឆ្លើយនឹងជាបទ ហ៊ីម ស៊ីវន ច្រៀង ឈ្មោះហៅថា ស្រអែមនឹកបង។វាជារឿងមោទនភាព ដែល(ក្មួយស្រី)អាយុប្រហែលមិនច្រើនទេ បែបខ្ទង់សាមអីទេ បើកឡានតាមផ្លូវ(ល្បឿនលឿន)ហើយចាក់ចំរៀងដ៏ពិរោះ។ ខ្ញុំបានដោនឡូតចូលហើយ ក្នុងទូរស័ព្ទរបស់ខ្ញុំមិនតិចជាង ៣០០ បទទេមួយទូរស័ព្ទ។
ភ្លេងការខ្ញុំទាញទាំងវុលៗ បញ្ចូលទៅ។ ឥលូវមានកម្មវិធីមួយដែលខ្ញុំគួរតែជម្រាប ពីមុនខ្ញុំប្រើកម្មវិធីមួយគេហៅថា, ប៉ុន្ដែកម្មវិធីនោះត្រូវគេបិទបាត់ទៅហើយ ប៉ុន្ដែដោយសារវានៅក្នុងទូរស័ព្ទរបស់យើង យើងអាចទាញពីទូរស័ព្ទមួយដូរទៅទូរស័ព្ទមួយទៀតបាន។ ប៉ុន្ដែដូរបានត្រឹមអាយហ្វូន ១២ ទេ អាយហ្វ៊ូន ១៣ និង ១៤ ទៅអត់រួចទេ បើអ្នកចង់បានចំរៀង។ ឥលូវមានកម្មវិធីថ្មីមួយដែលខ្ញុំទើបនឹងដឹងដែរជិតមួយខែ វាយពាក្យថា Want ត្រូវស្រូតចុចវាភ្លាមដើម្បីវាចេញមក។ នេះ(ជាររបៀប)ដោនឡូតនៅពេលដែលយើងគ្មានអ៊ីនធ័រណែត គឺថាអាចនឹងទាញមកបាន។ អញ្ចឹងបានខ្ញុំសំបូរបែបរឿងចម្រៀង។ តិចថានាយករដ្ឋមន្ដ្រីមិនស្ដាប់ចំរៀង។ អ្នកដែលស្ដាប់ចំរៀងច្រើនជាងគេ មិនប្រាកដថាអ្នកទាំងអស់គ្នានៅទីនេះទេ អាចនាយករដ្ឋមន្ដ្រីស្ដាប់ចំរៀងច្រើនជាងគេ ប៉ុន្ដែចំរៀងរបស់ខ្ញុំគឺចំរៀងបែបក្មេងសម័យឥលូវគេមិនសូវចូលចិត្ដ ប៉ុន្ដែអ្នកមួយចំនួនគេចូលចិត្ត។
និយាយនេះ កូនស្រី សៀងហៃ ប្រសិនបើថែមមួយបទគឺបទ បងរៀបការ បើច្រៀងបានក៏ច្រៀងទៅ។ យ៉ាងហោចណាស់យើងមានប៉ុន្មានបទ ហើយសូមអធ្យាស្រ័យ។ បួនបទនេះគឺទាក់ទងនឹងជីវិតរបស់ខ្ញុំ អាចថាវាកំសត់បន្ដិចរួចហើយ វាសប្បាយបន្ដិច។បទសំបុត្រផ្ដាំលាមិនដឹងថ្ងៃវិលវិញ គឺជាបទនៃការចាកចេញរបស់ខ្ញុំ និងភរិយារបស់ខ្ញុំទទួលបានលិខិតនឹង ប៉ុន្ដែបន្ទាប់ទៅ បទ ពាមកោះស្នាវាចារប្រុសស្នេហ៍ វាជារឿងសប្បាយទៅវិញ។ ដល់ទៅថែមបទ សំបុត្រដែលពិបាកបំផុត ខ្ញុំគិតថា ជិន វឌ្ឍនា អាចនឹងច្រៀងក្រោយក៏បាន ប៉ុន្ដែត្រូវថែមបទផ្កាគគីរធំមួយបទ ហើយនឹងបទ ស្ពានសាងស្នេហ៍ ទុកឲ្យ ប៊ុន ជំនោ ឡើងច្រៀង។
រឿងប៊ុន ជំនោ ច្រៀងបទកូនប្រុសក្រោមពន្លឺព្រះចន្ទពេញបូរមី ថ្ងៃមុននេះ ខ្ញុំកោតចិត្តពួកប្រឆាំងគេធ្វើទៅរួច បែរជាពួកប្រឆាំងយករូបភាព ប៊ុន ជំនោ ហើយចាក់ចំរៀងថ្មីរបស់វា ដែលវាកាឡៃ។ ខ្ញុំសូមស្នើឲ្យក្រុមបច្ចេកវិទ្យាផ្នែកព័ត៌មានស្រាវជ្រាវក្រុមនឹងមានមូលដ្ឋាននៅឯណាបានក្រុមសិល្បៈក៏វាលេងគេដែរ តើវាចង់បំផ្លាញ ប៊ុន ជំនោ ឬយ៉ាងម៉េច? គ្នាខំភ័យ។ ខ្ញុំថាភ័យអី! ហ្វេសប៊ុក ជំនោ ឯងខ្ញុំចូលខមិនមិនរួច បើកអាសាធារណៈអីនោះ (នៅ)តែខមិនមិនកើត។ ដើម្បីបង្ហាញថា(វា)អាក្រក់សូម្បីតែចំរៀងសោះ ហើយអ្នកចំរៀងរបស់គេសោះវាធ្វើអញ្ចឹងទៅកើត។ ខ្ញុំគិតថា ខ្ញុំរំលោភបំពានលើ(តួនាទី)លោកជំទាវបន្ដិចហើយ។ ឥលូវវង់ភ្លេងមួយគគោកស្ដាប់បទចំរៀងអី ខ្ញុំសុំ៥ បទយ៉ាងហោច សៀង ហៃ បើថែមមួយបទនោះទៀត វាឡើង ៣ ជំនោ ១ទៀត ៤ បទ អញ្ចឹង ៦ បទ យ៉ាងតិច ប្រសិនបើសៀងហៃច្រៀងបទបងរៀបការហើយ។បទនឹងក៏ពិរោះ ដើម្បីស្ដាប់សំលេង ខ្ញុំកំពុងបារម្ភថាអ្នកណាជំនួស ហ៊ឹម ស៊ីវន នៅពេលក្រោយ ព្រោះឥលូវ ហ៊ឹម ស៊ីវន មានដល់ចៅទៅហើយ ប៉ុន្ដែនៅតែច្រៀងពិរោះ ប៉ុន្ដែអ្នកជំនាន់ក្រោយក៏(យើង)ត្រូវតែបណ្ដុះ ព្រោះកន្លងទៅក្រសួងព័ត៌មានគេទទួលប្រលង នៅទូរទស្សន៍ជាតិ។ មានប៉ុណ្ណឹងទេ។
[ចប់ការធ្វើអត្ថាធិប្បាយ ៤]
ជាទីបញ្ចប់ ខ្ញុំសូមជូនពរ សម្ដេច ឯកឧត្តម លោកជំទាវ និងមហាគ្រួសារអ្នកសិល្បៈវប្បធម៌ទាំងអស់ សូមប្រកបដោយពុទ្ធពរ និងពរ ទាំង ៥ ប្រការគឺអាយុ វណ្ណៈ សុខៈ ពលៈ និងបដិភាណៈ កុំបីឃ្លៀងឃ្លាត ៕
សូមអរគុណ
[ចប់ការធ្វើអត្ថាធិប្បាយ ៥]
ប៉ុន្តែខ្ញុំភ្លេចរឿងមួយ ថ្ងៃនេះ លឺថាលោកជំទាវបានអញ្ជើញសិល្បករ សិល្បការិនី ដែលសំដែងរឿង កូនប្រុសក្រោមពន្លឺព្រះច័ន្ទពេញបូរមី មកចូលរួម ខ្ញុំសូមអរគុណណាស់។ ពួកគេកំពុងតែប្រឹងប្រែងថត ហើយកំពុងតែផ្គុំជារៀងរាល់ថ្ងៃ ហើយខ្ញុំសូមបញ្ជាក់ថា រឿងនេះគឺដូចអ្វីដែលខ្ញុំបាននិយាយនៅពីខាងលើ បើកាលណាស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពនៃរឿងមានចរិតលក្ខណៈជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ត្រូវតែមានលក្ខណៈជាប្រវត្តិសាស្ត្រ។ អញ្ចឹងបានជាខាងអ្នក និពន្ធ និងដឹកនាំរឿង គឺបានធ្វើការកែតម្រូវ ព្រោះពេលខ្លះត្រូវឲ្យថតឡើងវិញទាំងស្រុង ព្រោះមិនអាចទេ ព្រោះរឿងថត ដូចជារឿងចម្លាក់ចឹងដែរ កាលណាយើងចាប់ផ្តើមតែរូបចម្លាក់ ឬក៏រូបបដិមា កាលណាវាជាប់ទៅហ្នឹងហើយ គឺវាជាប់ទៅរហូត ហើយរឿងប្រវត្តិសាស្ត្រ ប្រសិនបើប្រើពាក្យទៅវាខុសរឿង ឬក៏រូបភាពវាខុសជាមួយនឹងការពិត គឺយើងមិនអាចនឹង ថ្ងៃក្រោយវាអាច អារឿងហ្នឹងចេះតែវាក្លាយ អញ្ចឹងច្បាប់ដើមរបស់វា វាអត់នៅ។
អានេះខ្ញុំសូមអរគុណ ហើយអរគុណជាមួយនឹងអ្នកទាំងឡាយដែលបានចូលរួមនៅទីនេះ ហើយសូមអភ័យទោសដែលខ្ញុំបន្ថែម។
[ចប់ការធ្វើអត្ថាធិប្បាយ ៥]
**********
Selected Comments Samdech Techo Hun Sen,
at the 25th National Cultural Day, March 3, 2023” and “the 4th Meeting with National Artists”
[Unofficial Translation]
---------
(1) Youth for national culture
[…] At this point, I would like to emphasize that in the past we chose a different topic for each year. Since 2015, the theme of youth for national culture has been consistent at all stages of every year, because the youth will be the ones to take turns from us. Therefore, in the future, there is no need to bring up a different topic than youth for national culture […]
(2) Attention must be paid on Khmer writing
At this point, I should emphasize that we must make efforts with special attention to the issue of Khmer writing. So far, I have noted incorrect use of our language, where people confused with words, used wrong words for wrong context, etc. … this is a small point in the evolution of Khmer literature, and with the increasing use of social media, incorrect writing appears to be worried. It is a good thing that in each smart phone there is always a dictionary of Samdech Preah Sang Chuon Nath there. But we must continue to work to strengthen the capacity of Khmer literature for our citizens […]
With only 64 days away, Cambodia will have the honor of hosting the SEA Games, an event that I have been waiting for more than half of my life.
(3) Statues or Buddhist statues required correct standard and style
[…] I would like to mention that the Ministry of Culture and Fine Arts, as well as relevant institutions, that they must pay attention to the construction of statues or Buddhist statues as those artifacts must be done in style. If the construction is not in accordance with the rules and is incorrect, when the official ceremony is celebrated, no one will dare to demolish it as they are afraid of supernatural danger. Well, that thing would be left untouched for hundreds of years to come, leading the next generation to misunderstanding the real Khmer art form […]
(4) Despite the modern material, keep the tradition of things from the past
At this point, I have already decided that out of the 1.5 million students who need to be trained in technical expertise, between 2% to 4% is reserved for the Ministry of Culture and Fine Arts to train ancestral professions heritage. We must take this point into account, and not neglect and underestimate. What I fear most is the loss of (those professions and products for) modern equipment. Everything is modern, people are abandoning the traditions and things we used to have in the past. I urge you to pay special attention to the construction of statues and Buddhist statues […]
(5) Buddhist philanthropists or wealthy people sponsor Pin Peat and Chai Yam music bands
[…] We must be striving to urge the Buddhist monasteries to help us with at least two important traditional music bands – Pin Peat and Chai Yam. I am calling on all the monks, pagoda head monks, as well as the pagoda committee to increase the attention in attracting the support of philanthropists, Buddhists perishioners or the rich to help the temples acquire their music bands of Pin Peat (and Chai Yam) […] we need to train people to use this Pin Peat music insturments. At the same time, there should also be the Chai Yam music band in the Buddhist temples […] the temples can contribute to the preservation of the ancient orchestra, the Pin Peat and Chaiyam […]
(6) Find diplomatic ways to avoid conflicts over cultural issues
[…] I would like to make a suggestion regarding the ownership contest. This issue should not nurture a protracted conflict […] today, there are things that happen in boxing martial arts, which Cambodians call Kun Khmer and Thais call it Muoy Thai, while Laos and Myanmar have their own versions. We know that in our temples there is a real martial art bas relief, but can we (based on this argument to) have a dialogue […] and coordinate with the countries involved? Can we register together in the framework of UNESCO Intangible Heritage, as we have previously registered together in rope pulling game […]
I want to use diplomacy to contribute through cultural relations to the promotion of political relations. On this point, I would like to suggest the Minister of Culture to figure out research, and start a consultation process with local elders of related sectors in Cambodia. What are the things that we can raise as initiatives as there are going to be meetings in the framework of CMV or CLMV […] and especially in the framework of ACMECS which includes Cambodia, Laos, Myanmar, Thailand, and Vietnam?
Most (of the issues) are related to the four countries in the framework of CLMV, and we can have a way to help solve the conflict on (intangible arts) ownership. Of course, our brothers and sisters have the right to express their concerns on this issue and what I am talking now is just a consideration on the matter. We are not going to lose anything, and if we were to take it from Thailand, would Thailand be willing to give it to us? They do not want to give, and if Thailand wants to take from us, we do not want to give them too. That will be the dead end […]./.
No comments:
Post a Comment