Friday, June 07, 2024

Opening Address at the 20th ASEAN Ministerial Meeting on Science, Technology & Innovation under the theme “Artificial Intelligence Application: Navigating the Future”​ (delivered in English)


CMF:

  • Honorable ASEAN Ministers for Science, Technology and Innovation,
  • H.E. Dr. KAO Kim Hourn, Secretary-General of ASEAN,
  • Distinguished Delegates of ASEAN and Dialogue Partners,
  • Excellencies, Ladies and Gentlemen!

It is indeed my pleasure to open the 20th ASEAN Ministerial Meeting on Science, Technology & Innovation (AMMSTI-20), as Cambodia takes the chairmanship of the portfolio this year. I would also like to extend a warm welcome to all delegates to the beautiful and ancient city of Angkor, a testimony of how science and technology was used to build one of the world wonders and many magnificent monuments that have stood the test of time for the last 1000 years and into the future for the good of humanity.

Science and technology have always been the backbone of humanity’s progress, providing solutions, making our lives better and easier and expanding the scope of what human can do to manage our society, nature and the planet. There have been several waves of technological advancements that have changed the entire landscape of industry, society and human behavior. Thanks to technologies, we have been able to reduce the geographical distance, accelerate and intensify globalization which helps to bring the world closer together and provide more opportunities in terms of knowledge sharing and wealth creation for the world as a whole.

I must say that ASEAN has benefited greatly from globalization supported by the advancement of science and technology, which has transformed the region from a group of mostly newly independent states to one of the centers of growth of the world.

  • Excellencies, Ladies and Gentlemen!

As science and technology continue to evolve at breakneck speed, there is a need for the world to harness and critically monitor emerging technologies that are reshaping the world so that we can guide technological progress in a way that prioritizes inclusiveness, sustainable development and resilience.

Among many technologies, this week gathering is a great opportunity for us to delve into the pivotal theme of “AI Application: Navigating the Future.” Fueled by the accumulation and organization of vast amounts of data, AI stands out prominently within the current landscape, alongside advancements in blockchain, quantum computing, data science, machine learning, augmented reality and virtual reality, deep learning, biotechnology and gene editing, and biometric authentication. In fact, AI has become ubiquitous in our lives, as evidenced by simple tasks such as searching for information on smartphones. While presenting many new opportunities, AI also brings forth significant challenges including ethical considerations, inclusivity, transparency, fairness, data privacy concerns, and the need for workforce reskilling.

We, humanity, are in fact entering an uncharted territory that we need to carefully navigate. Today, I would like to highlight two important principles that I think may help guide us through the new challenges and opportunities presented by STI in general, and AI in particular.

Firstly, I want to stress on the need for all STI development to be “people-centric”. While I firmly believe that we hold the right to anticipate technological progress, we too have the responsibility to balance and ensure its net benefit to our humanity. Recent advancements like OpenAI’s Sora, a groundbreaking text-to-video model, or Google’s Gemini, a powerful large language model with various versions catering to different user needs hold immense potential, but require careful consideration and responsible development. Adoption and application of AI should remain within the bounds of ethical consideration and societal values. The general public has expressed fear and concern that their rights and privacy have been infringed by the powerful capability of AI-induced applications.

Without requisite education, skills and continuous engagement, it is nearly impossible now for laymen to differentiate fake news from real one or distinguish artificial generation of graphics from their original ones. In some instance, these developments come at a big cost to the society and government. They put public sentiment and opinion in fragility and could even cause social division, confusion and instability that may hamper social harmony and hard-won peace. Concerns about possible job loss and other challenges have also surfaced among the public.

Adopting a human-centered approach to the use of AI is of the utmost importance and represents a major shift for policymakers, researchers and private entities. The introduction of AI requires in tandem the development of regulatory frameworks to support its progress by integrating contributions from all relevant stakeholders.

This brings me to the second point, namely the importance of the principles of “multilateralism”.

Multilateralism is an effective way to deal with new emerging technologies to ensure that they serve humanity and not the other way around. Multilateralism is important for enhancing efficiency through joint researches, exchanges, joint use of resources, and for creating harmony through shaping frameworks, common platforms and agenda for shared development and progress. Indeed, countries need to compete very hard in acquiring cutting-edge technologies but we also need to ensure that we can still create space for cooperation within our healthy competition. “Decoupling” and “fragmentation” should not become the rules as we run the risk of depleting our limited resources in trying to catch up with different formats and different standards for the same type of technologies.

I believe that ASEAN, which has a long history of multilateral cooperation in STI, should advocate more vocally on the need to adhere to the principle of multilateralism to shape the future of new technologies. The ASEAN STI ecosystem relies heavily on multilateral principles underpinned by stability, peace, equity, sustainability and inclusiveness.

I am encouraged by the progress made under the ASEAN Action Plan on STI 2016-2025 (APASTI 2016-2025). I call on the next APASTI 2026-2035 to pay more attention to equitable access to technology through technology transfer, regional talent development and mobility, strengthening collaboration between STI stakeholders in the region and more investment in innovation-driven research and development.

I sincerely hope that throughout the week, through in-depth discussions and exchanges, we can put forward practical ideas presented on bilateral and multilateral cooperation to accelerate the development of STI for the benefit of humanity. May I wish all participants good health and success in all your endeavors, as well as a very pleasant stay in Siem Reap.

May I now announce the opening of the 20th Ministerial Meeting on Science, Technology and Innovation.

Thank you!

 

សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន៖ ការសម្រេចចិត្តមិនចូលរួមសន្និសីទស្តីពីសន្តិភាពអ៊ុយក្រែន វាជាសិទ្ធិរបស់កម្ពុជា, សូមកុំទម្លាក់កំហុសឱ្យចិន



ថ្ងៃ៧មិថុនា២០២៤នេះ មានកាសែតបរទេសមួយចុះផ្សាយអំពីប្រទេសអាសុីអាគ្នេយ៍ចូលរួមសន្និសីទសន្តិភាពអ៊ុយក្រែន នៅស្វីសនាពេលខាងមុខ។ គេខិតខំទម្លាក់កំហុសឲ្យចិន ប្រសិនកម្ពុជាមិនបានចូលរួម។

កាលពីសប្តាហ៍មុន ក្នុងជំនួបតាមវីដេអូជាមួយប្រធានសភាអ៊ុយក្រែន ទន្ទឹមនឹងការជម្រាបជូនគាត់ថា កម្ពុជាកំពុងពិចារណាលើផែនការសន្តិភាព និងការចូលរួម ឬមិនចូលរួម ខ្ញុំក៏បានជម្រាបគាត់ថា សន្និសីទមិនទទួលបានជោគជ័យទេ ប្រសិនបើភាគីពាក់ព័ន្ធពិសេសរុស្សុី មិនត្រូវបានអញ្ជើញឲ្យចូលរួម។ ខ្ញុំបានប្រាប់គាត់បន្ថែមថា មុនសន្និសីទពេលសន្និសីទ និងក្រោយសន្និសីទ រុស្សុីនឹងវាយខ្លាំងលើសមរភូមិយោធា។ ខ្ញុំក៏និយាយបែបនេះទៅកាន់អគ្គនាយក CIA នៅថ្ងៃ២មិថុនា និងរដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិអាមេរិកថ្ងៃ៤មិថុនា ពេលពួកគាត់មកជួបជាមួយខ្ញុំ។ តើសម្ដីបែបនេះ ចិនណែនាំឲ្យខ្ញុំនិយាយឬកម្ពុជាមានសិទ្ធិនិយាយ? 

កម្ពុជាជារដ្ឋឯករាជ្យ ហើយខ្ញុំបានធ្វើការជាមួយមេដឹកនាំចិនច្រើនឆ្នាំ និងច្រើនជំនាន់ខ្ញុំមិនធ្លាប់លឺ មេដឹកនាំចិនណាម្នាក់ និយាយមកកាន់ខ្ញុំឲ្យធ្វើនេះ ឬធ្វើនោះតាមបំណងរបស់ចិនឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញពួកអ្នកដែលនិយាយថា កម្ពុជាធ្វើតាមចិនទៅវិញទេ ដែលតែងតែមកដាក់ការគាបសង្កត់ឲ្យកម្ពុជាធ្វើតាមខ្លួនរហូតប៉ះទង្គិចសម្ដីជាមួយខ្ញុំជាញឹកញាប់។ ការសម្រេចចិត្តមិនចូលរួមសន្និសីទរបស់កម្ពុជា វាជាសិទ្ធិរបស់កម្ពុជា ដោយកម្ពុជាមើលឃើញថា វាមិនមានជោគជ័យ។ ឯប្រទេសផ្សេងទៀតចូលរួមឬមិនចូលរួម វាជាសិទ្ធិរបស់ប្រទេសទាំងនោះ។ 

សូមកុំព្យាយាមទម្លាក់កំហុសឲ្យចិន ពេលកម្ពុជាមិនចូលរួមក្នុងសន្និសីទ និងសូមបញ្ឈប់ការភ្ជាប់កម្ពុជាទៅក្នុងល្បែងភូមិសាស្ត្រនយោបាយប្រឆាំងចិនទៅ៕

--------

On June 7, 2024, a foreign media published a report on Southeast Asian countries attending the upcoming Ukraine Peace Summit in Switzerland. They try to blame China if Cambodia does not participate.

Last week in a video meeting with the Speaker of the Ukrainian Parliament, while informing him that Cambodia is considering a peace plan and whether or not to join, I also informed him that the peace summit would not be successful if relevant parties especially Russia were not invited to join. I told him that before, during, and after the summit, Russia would launch strong military attack on the battlefield. I also said this to the CIA director on June 2 and the US Secretary of Defense on June 4 when they came to see me. Does China advise me to speak like this or does Cambodia have the right to speak? 

Cambodia is an independent state and I have worked with Chinese leaders for many years and I have never heard any Chinese leaders telling me to do this or that to fulfill the Chinese wishes. On the contrary, those who accuse Cambodia of following China, always come to put pressure on Cambodia to follow themselves, thus often leading to word clashes with me. Cambodia’s decision not to attend the peace summit is Cambodian right, as Cambodia sees it unsuccessful. For other countries to join or not, it is their rights. 

Please do not try to blame China when Cambodia does not participate in the peace summit and please stop linking Cambodia to the geopolitical game against China.





សុន្ទរកថាបើកកិច្ចប្រជុំរដ្ឋមន្រ្តីអាស៊ានផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍ លើកទី ២០ ក្រោមប្រធានបទ “ការប្រើប្រាស់​បច្ចេកវិទ្យាបញ្ញាសិប្បនិមិ្មត៖ ​ដំណើរ​ទៅអនាគត” (ថ្លែងជាភាសាអង់គ្លេស)

 CMF:

ឯកឧត្តម​រដ្ឋមន្ត្រីអាស៊ានទទួលបន្ទុក​វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍
ឯកឧត្តមបណ្ឌិត កៅ គឹមហួន អគ្គលេខាធិការអាស៊ាន
ភ្ញៀវ​កិត្តិយស និងដៃគូសន្ទនារបស់អាស៊ាន
ឯកឧត្តម លោកជំទាវ លោក លោកស្រី!
ខ្ញុំពិតជាមានសេចក្តីសោមនស្ស ដែលបានចូលរួម​បើកកិច្ចប្រជុំរដ្ឋមន្ត្រីអាស៊ាន ផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍ លើកទី ២០ (AMMSTI-20) ដែលកម្ពុជាធ្វើជាប្រធានលើផ្នែកនេះនៅក្នុងឆ្នាំ២០២៤។ ខ្ញុំក៏សូមស្វាគមន៍យ៉ាងកក់ក្តៅចំពោះគណៈប្រតិភូទាំងអស់ ដែលបានមកកាន់ទីក្រុងអង្គរដែល​ជា​ទីក្រុង​បុរាណដ៏ស្រស់ស្អាតរបស់យើង។ ទីក្រុងអង្គរ​ គឺជា​ភស្តុតាងជាក់ស្តែង​​ នៃការ​ប្រើប្រាស់​វិទ្យាសាស្ត្រ និងបច្ចេកវិទ្យា ដើម្បី​កសាងអច្ឆរិយៈពិភពលោក និងប្រាង្គប្រាសាទ​ដ៏អស្ចារ្យជាច្រើន ដែលនៅបន្ត​គង់វង្ស​អស់រយៈកាល​ ១០០០ ឆ្នាំ ​ ហើយក៏នឹងនៅតែបន្ត​ស្ថិតស្ថេរ​តទៅអនាគតខាងមុខ សម្រាប់មនុស្សជាតិទាំងមូល។

វិទ្យាសាស្ត្រ និងបច្ចេកវិទ្យា ជានិច្ចកាល​ គឺ​ជាសសរស្តម្ភដ៏សំខាន់​ ដែល​​ទ្រទ្រង់​វឌ្ឍនភាពរបស់មនុស្សជាតិ ជួយ​ផ្តល់ជា​ដំណោះស្រាយផ្សេងៗ ធ្វើឱ្យជីវិតរបស់យើងកាន់តែល្អ​ប្រសើរ និងងាយស្រួលជាងមុន​ និងបានជួយ​​​ពង្រីកវិសាលភាព និងលទ្ធភាពនៃ​ការ​​គ្រប់គ្រង​របស់​មនុស្សជាតិ​ ទៅ​លើ​សង្គម ធម្មជាតិ និងភពផែនដីរបស់យើង។ យើងបាន​ឆ្លងកាត់​រលក​ជាច្រើន​ នៃការជឿនលឿន​ផ្នែក​​បច្ចេកវិទ្យា ដែលបានផ្លាស់ប្តូរ​ទាំងស្រុង​នូវមូលដ្ឋាន​ឧស្សាហកម្ម ទិដ្ឋភាព​សង្គម បូករួមទាំង​ឥរិយាបថរបស់មនុស្សជាតិ​។ ជាមួយ​នឹង​ការរីកចម្រើន ​នៃបច្ចេកវិទ្យា យើងបាន​កាត់បន្ថយចម្ងាយនៃភូមិសាស្ត្រ បង្កើន​ល្បឿន​ និងពង្រឹង​​សកលភាវូបនីយកម្ម ដែល​បាន​ជួយធ្វើឱ្យ
ពិភព​លោករបស់យើង​ កាន់តែខិតជិតគ្នា និងបាន​ផ្តល់នូវកាលានុវត្តភាព​ជា​ច្រើន នៅ​លើ​ទិដ្ឋភាព ​នៃ​ការចែករំលែកចំណេះដឹង និងការបង្កើតធនធាន​សេដ្ឋកិច្ច​ សម្រាប់ពិភពលោកទាំងមូល។

ខ្ញុំ​អាចនិយាយបានថា អាស៊ានពិតជា​បានទទួលនូវ​ផលប្រយោជន៍យ៉ាងច្រើនពីសកល​​ភាវូបនីយកម្ម ដែល​គាំទ្រ​ដោយ​ការរីកចម្រើន​ នៃវិទ្យាសាស្ត្រ និងបច្ចេកវិទ្យា ហើយ​សកលភាវូបនីយ កម្មនេះ​ហើយ ដែលបានប្រែក្លាយតំបន់អាស៊ាន​ ពីតំបន់​​​ដែលមាន​ប្រទេស​ភាគច្រើន ​ទើបទទួលបានឯករាជ្យថ្មីៗ ទៅជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃកំណើនដ៏សំខាន់មួយ​នៃពិភពលោក។​

ឯកឧត្តម លោកជំទាវ លោក លោកស្រី!
នៅពេលដែលវិទ្យាសាស្ត្រ និងបច្ចេកវិទ្យា បន្តវិវឌ្ឍ ក្នុងល្បឿនមួយយ៉ាងលឿន យើង​មានភាពចាំបាច់ ដែល​ពិភពលោកត្រូវប្រើប្រាស់ និងត្រួតពិនិត្យ ឱ្យបាន​ហ្មត់​ចត់លើ​បច្ចេកវិទ្យាដែលកំពុងលេចឡើងថ្មី ដែល​អាច​មានឥទ្ធិពល​ ​កែប្រែពិភពលោក។ យើងត្រូវ​តម្រង់ទិស​វឌ្ឍនភាព នៃ​បច្ចេកវិទ្យា ដើម្បីឱ្យ​បច្ចេកវិទ្យា​ អាច​បម្រើ​ និងគាំទ្រ​ដល់​បរិយាបន្នភាព​ ការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាព និងភាពធន់។

ក្នុងចំណោមបច្ចេកវិទ្យាជាច្រើន ការជួបជុំគ្នាក្នុងសប្តាហ៍នេះ គឺជាឱកាសដ៏ល្អសម្រាប់យើងទាំងអស់គ្នា​ សិក្សា​ស្វែងយល់ពីប្រធានបទដ៏​សំខាន់ ពោលគឺ «ការប្រើប្រាស់​បច្ចេកវិទ្យាបញ្ញាសិប្បនិម្មិត៖ ដំណើរទៅអនាគត»។ ជាមួយនឹងការ​ប្រមូលផ្តុំ និងចងក្រង​នូវ​ទិន្នន័យជាច្រើន​ បញ្ញាសិប្បនិម្មិត បានក្លាយជាបច្ចេកវិទ្យា​​លេចធ្លោជាងគេ នៅក្នុងចំណោម​បច្ចេកវិទ្យានានា នាពេល​​បច្ចុប្បន្ននេះ​ ទន្ទឹម​នឹង​ការ​រីកចម្រើន ​នៃបច្ចេកវិទ្យា​ Blockchain Quantum Computing Data Science Machine Learning Augmented Reality and Virtual Reality​ Deep Learning ជីវបច្ចេកវិទ្យា​ និងការកែប្រែហ្ស៊ែន​ (Biotechnology and Gene Editing) និងការផ្ទៀតផ្ទាត់ទិន្នន័យជីវសាស្ត្រ (Biometric Authentication)។ ជាការពិត យើង​អាច​មើលឃើញ​ការប្រើប្រាស់​បញ្ញាសិប្បនិម្មិត​ ស្ទើរតែគ្រប់ទីកន្លែង​ នៅ​ក្នុងជីវិតរបស់យើង តួយ៉ាងដូចជា កិច្ចការសាមញ្ញៗ នៅ​ក្នុង​​ការ​ស្វែងរកព័ត៌មាននៅលើទូរស័ព្ទឆ្លាតវៃ​ ជាដើម​។ ទន្ទឹមនឹងការ​ផ្តល់នូវកាលានុវត្តភាព​ជាច្រើន បញ្ញាសិប្បនិម្មិត​ ក៏នាំមកនូវបញ្ហាប្រឈមសំខាន់ៗមួយចំនួន ដូចជា​ បញ្ហា​ក្រមសីលធម៌ បរិយាបន្នភាព​ តម្លាភាព ភាពស្មើគ្នា កង្វល់អំពីឯកជនភាព នៃ​ទិន្នន័យ និងតម្រូវការ នៃ​ការបណ្តុះបណ្តាល​ជំនាញ​ឡើងវិញ។

ជាការពិត មនុស្សជាតិរបស់យើង កំពុងឈានជើងចូលទៅក្នុងពិភពមួយ​ ដែលយើង​មិនធ្លាប់ស្គាល់ពីមុនមក ដូច្នេះហើយ យើង​ត្រូវបោះជំហានទៅមុខ ប្រកប​ដោយការ​ប្រុងប្រយ័ត្ន។ ថ្ងៃនេះ ខ្ញុំចង់គូស​រំលេច​អំពី​គោលការណ៍សំខាន់ពីរ ដែលខ្ញុំគិតថា អាចជួយតម្រង់ទិស នៅក្នុងការ​ឆ្លងកាត់បញ្ហាប្រឈម ក៏ដូចជាកាលានុវត្តភាពថ្មីៗ ដែលស្តែង​ឡើងតាមរយៈវិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍ និយាយជារួម និងបញ្ញាសិប្បនិម្មិត និយាយដោយឡែក​។

ទីមួយ ខ្ញុំចង់សង្កត់ធ្ងន់ទៅលើភាពចាំបាច់ ដែល​​ការអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍ មានមូលដ្ឋាន​ដែល​ «យក​ប្រជាជនជាស្នូល»។ ខ្ញុំជឿជាក់ថា យើងពិតជា​មានសិទ្ធិនៅ​ក្នុងការទាញប្រយោជន៍ពី​វឌ្ឍនភាព នៃ​បច្ចេកវិទ្យា ប៉ុន្តែ ទន្ទឹមនេះ​ យើងក៏ត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវ នៅក្នុងការធានាតុល្យភាព និងធានានូវ​អត្ថប្រ​យោជន៍ ដែល​បច្ចេកវិទ្យា​អាចបម្រើ​ដល់​មនុស្សជាតិ។ វឌ្ឍនភាពថ្មីៗ ដូចជា កម្មវិធី OpenAI’s Sora ដែលជា​ម៉ូឌែលដែល​អាច​​បំប្លែង​អត្ថបទទៅជា​វីដេអូ ឬកម្មវិធី Gemini របស់ Google ដែលជាម៉ូឌែល​ នៃ​កម្មវិធីដ៏មានឥទ្ធិពល ដែល​មានច្រើនទម្រង់ អាចបំពេញតាមតម្រូវការផ្សេងៗ​របស់​អ្នកប្រើប្រាស់។ ទាំងអស់នេះ គឺសុទ្ធ​តែជាកម្មវិធី​ ដែល​​មានសក្តានុពលយ៉ាងធំធេង ប៉ុន្តែ យើង​ក៏​ត្រូវមាន​ការ​ប្រុងប្រយ័ត្ន នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍកម្មវិធីទាំងនេះ ប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវផងដែ​រ។ ការចាប់យក និងការប្រើប្រាស់​បញ្ញាសិប្បនិម្មិត​ ត្រូវមាន​ដែនកំណត់មួយ ដែលគិតគូរពីសីលធម៌ និងតម្លៃសង្គម។ សាធារណជនទូទៅបានសម្តែងការភ័យខ្លាច និងការព្រួយបារម្ភរួចទៅហើយ​ថា សិទ្ធិ និងឯកជនភាព​របស់ពួកគេ អាចនឹង​ត្រូវបានរំលោភបំពាន ដោយសមត្ថភាពដ៏ខ្លាំងសម្បើម​ នៃកម្មវិធីដែលបង្កើតឡើង​ដោយបញ្ញាសិប្បនិម្មិត​។

ប្រសិន​បើគ្មានការអប់រំ និងជំនាញ ជាមូលដ្ឋាន​ និងការចូលរួមជាបន្តបន្ទាប់ ប្រាកដណាស់ថា ពិតជាមានការលំបាក សម្រាប់អ្នកប្រើប្រាស់ជាទូទៅ​ នៅ​ក្នុងការបែងចែករវាងព័ត៌មានក្លែងក្លាយ និងព័ត៌មានពិត ឬ ការ​បែងចែករវាងរូបភាពសិប្បនិម្មិត ជាមួយនឹង​រូបភាពដើម។ ពេលខ្លះ ការវិវត្តបែបនេះ បែរជា​បង្កឱ្យមាន​ការខាតបង់​យ៉ាងច្រើន​ដល់​សង្គម និងរដ្ឋាភិបាល។ ការបំប្លែង​រូបភាពដើម តាមរយៈ​បច្ចេកវិទ្យា​​ទាំងនេះ អាចយារយីដល់សតិអារម្មណ៍សង្គម និងសាធារណៈមតិ ហើយ​ក៏អាចបង្កឱ្យ​មាន​ការ​បែងចែកនៅក្នុងសង្គម ភាពច្របូកច្របល់ និង​ អស្ថិរភាព ដែល​អាចប៉ះពាល់ដល់​ភាពសុខដុមនៃសង្គម ក៏ដូចជា សន្តិភាពដែលបានមកដោយលំបាក។ សាធារណជន ក៏បានសម្ដែងនូវក្តីបារម្ភ អំពីការបាត់បង់ការងារ នាពេលអនាគត​ និងបញ្ហាប្រឈម​ផ្សេងៗទៀតផងដែរ​។

ការប្រកាន់អភិក្រម​ដែល​យក​ប្រជាជន​ជាស្នូល នៅក្នុង​ការប្រើប្រាស់​បញ្ញាសិប្បនិម្មិត មានសារៈសំខាន់យ៉ាងខ្លាំង ហើយយើងក៏​​ត្រូវជំរុញ ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ឥរិយាបថ​របស់​​​អ្នក​រៀបចំគោលនយោបាយ អ្នកស្រាវជ្រាវ និងស្ថាប័នឯកជន ផងដែរ។ ទន្ទឹម​នឹង​ការប្រើប្រាស់បញ្ញាសិប្បនិម្មិត យើងក៏ត្រូវមាន​ការអភិវឌ្ឍ​ក្របខណ្ឌបទដ្ឋាន​គតិយុត្ត​ ដើម្បីគាំទ្រដល់វឌ្ឍនភាព នៃបញ្ញាសិប្បនិម្មិត ដោយមានការចូល​រួមវិភាគទាន ពី​គ្រប់​ភាគីពាក់ព័ន្ធ។

ក្នុងស្មារតីនេះ ខ្ញុំ​សូមគូសរំលេច ​​ចំណុចទីពីរ​ ដែល​និយាយ​អំពី​សារសំខាន់ នៃគោលការណ៍ពហុភាគីនិយម»។

ពហុភាគីនិយម គឺជាមធ្យោបាយដ៏មានប្រសិទ្ធភាពមួយ នៅ​ក្នុងការចាប់យក​បច្ចេកវិទ្យាដែលកំពុងលេចឡើងថ្មី ដើម្បីធានាថា បច្ចេកវិទ្យាទាំងនោះ បម្រើឱ្យ​មនុស្សជាតិ មិនមែនមនុស្សជាតិ ត្រូវរត់តាមបម្រើ​បច្ចេកវិទ្យាទាំង​នោះទេ​។ ពហុភាគីនិយមមានសារសំខាន់ នៅក្នុង​ការបង្កើនប្រសិទ្ធភាព តាមរយៈការស្រាវជ្រាវរួមគ្នា ការផ្លាស់ប្តូរ ការប្រើប្រាស់ធនធានរួមគ្នា និងការបង្កើត​ភាព​សុខដុម តាមរយៈការ​រៀបចំ​ក្របខណ្ឌ និងវេទិការួម និងការរៀបចំ​របៀបវារៈ សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍ និងវឌ្ឍនភាពរួមគ្នា។ ជាការពិត ប្រទេសទាំងឡាយ​ ត្រូវប្រកួតប្រជែងយ៉ាងខ្លាំងក្លា នៅ​ក្នុងការចាប់យក​បច្ចេកវិទ្យាទំនើបបំផុត ប៉ុន្តែ យើងក៏ត្រូវធានាថា យើងនៅតែអាចបង្កើតលំហ​សម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ នៅក្នុងការប្រកួតប្រជែងដោយ​ភាពថ្លឹងថ្លែងរបស់យើង​។ «ការកាត់ផ្តាច់​» (decoupling) និង «ការបែងចែក» (fragmentation) មិនគួរក្លាយជាវិធាន​ដែលយើង​ប្រកាន់យកនោះទេ ព្រោះថា បើយើងប្រកាន់យក​អភិក្រម​បែបនេះ យើង​នឹង​ត្រូវ​ប្រឈមនឹង​ហានិភ័យ​ នៃការ​បាត់បង់​ធនធានដែល​មានកម្រិតរបស់​យើងដោយ​ត្រូវផ្តោតទៅលើ​ការព្យាយាមរត់តាម​ទម្រង់ និងស្តង់ដារផ្សេងៗគ្នា សម្រាប់ប្រភេទ​នៃ​បច្ចេកវិទ្យាតែមួយ។

ខ្ញុំជឿជាក់​ថា អាស៊ានដែលមានប្រវត្តិយូរលង់ នៅ​​ក្នុងការ​ជំរុញ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការពហុភាគី ក្នុងវិស័យ​វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍ ​គួរតែត្រូវ​ខិតខំ​តស៊ូមតិឱ្យ​បានខ្លាំងក្លា​បន្ថែមទៀត អំពីភាពចាំបាច់នៅ​ក្នុងការប្រកាន់ខ្ជាប់គោលការណ៍ពហុភាគីនិយម ដើម្បីតម្រង់ទិស​អនាគតនៃបច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗ។ ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍​របស់អាស៊ាន ពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំង ទៅ​លើគោលការណ៍ពហុភាគី ដែលឈរលើ​មូលដ្ឋាន ​នៃ​ស្ថិរភាព សន្តិភាព សមធម៌ និរន្តរភាព និងបរិយាបន្នភាព​។

ខ្ញុំមាន​សេចក្តីរីករាយ ជាមួយនឹង​វឌ្ឍនភាព ដែលសម្រេចបាន​ នៅក្នុង​ផែនការសកម្មភាព អាស៊ាន ស្តីពីវិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍ ឆ្នាំ ២០១៦-២០២៥ (APASTI ២០១៦-២០២៥)។ ខ្ញុំសូមផ្តល់អនុសាសន៍ដល់ការរៀបចំ APASTI ២០២៦-២០៣៥​ ឱ្យយកចិត្តទុកដាក់ បន្ថែមទៀត ចំពោះលទ្ធភាព​ទទួលបាន​​បច្ចេកវិទ្យា និងការ​ផ្ទេរ​បច្ចេកវិទ្យា​ ប្រកបដោយសមធម៌ ការ​អភិវឌ្ឍធនធានមនុស្ស​ប្រកបដោយទេពកោសល្យ និងចល័តភាព នៃ​បុគ្គលដែលមាន ទេពកោសល្យ​ តាមរយៈការផ្ទេរបច្ចេកវិទ្យា ការអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្ស​ដែល​មាន​​ទេពកោសល្យ និងចល័តភាពរបស់​ពួកគេ នៅ​ក្នុងការពង្រឹងកិច្ចសហការ​រវាងតួអង្គពាក់ព័ន្ធ នៃ​វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និង​ នវានុវត្តន៍​ នៅក្នុងតំបន់ ព្រមទាំងយកចិត្តទុកដាក់លើការវិនិយោគបន្ថែមទៀត នៅ​ក្នុងការស្រាវជ្រាវ និងការអភិវឌ្ឍដែលជំរុញនវានុវត្តន៍។

ខ្ញុំសង្ឃឹមយ៉ាងមុតមាំថា តាមរយៈការពិភាក្សា និងការផ្លាស់ប្តូរស៊ីជម្រៅពេញមួយសប្តាហ៍ យើងនឹង​អាចដាក់ចេញនូវគំនិតជាក់ស្តែងនិយម​ ដែលមាន​មូលដ្ឋាន​នៅលើ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការទ្វេភាគី និងពហុភាគី នៅក្នុងទិសដៅ​ពន្លឿនការអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់មនុស្សជាតិ។ ខ្ញុំសូមជូនពរដល់​អ្នកចូលរួមកិច្ចប្រជុំទាំងអស់ សូមមានសុខភាពល្អ និងទទួលបានជោគជ័យនៅក្នុងការងាររៀងៗខ្លួន និងសូមជូនពរ​ភ្ញៀវកិត្តិយសទាំងឡាយ​ សូមទទួលបាននូវ​ភាពរីករាយ នៅក្នុងការ​ស្នាក់អាស្រ័យ នៅក្នុងខេត្តសៀមរាប។

ចុងក្រោយ​ ខ្ញុំសូមប្រកាសបើកកិច្ចប្រជុំរដ្ឋមន្ត្រីអាស៊ាន ផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍ លើកទី ២០ ចាប់ពីពេលនេះតទៅ។

សូមអរគុណ!

អនុវត្តតាមអនុសាសន៍សម្តេចធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត, អភិបាលខេត្តកំពង់ធំ ដាក់បទបញ្ជាដល់សមត្ថកិច្ចពាក់ព័ន្ធត្រូវចាត់វិធានការឱ្យបានម៉ឺងម៉ាត់បំផុតចំពោះក្រុមក្មេងទំនើង ទាំងវិធានការរដ្ឋបាល និងវិធានការច្បាប់



នៅថ្ងៃទី៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៤ ឯកឧត្តម ងួន រតនៈ អភិបាលខេត្ត និងជាប្រធានគណៈបញ្ជាការឯកភាពរដ្ឋបាលខេត្តកំពង់ធំ បានដាក់បទបញ្ជាដល់សមត្ថកិច្ចពាក់ព័ន្ធត្រូវរឹតបន្តឹង និងចាត់វិធានការឱ្យបានម៉ឺងម៉ាត់បំផុតចំពោះក្រុមក្មេងទំនើង ទាំងវិធានការរដ្ឋបាល និងវិធានការច្បាប់ ក្នុងការបង្ការទប់ស្កាត់និងបង្ក្រាបសកម្មភាពក្មេងទំនើងឱ្យបានដាច់ខាតដោយគ្មានការបន្ធូរបន្ថយ និងគ្មានការលើកលែងនោះឡើយដើម្បីការពារសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ និងសន្តិសុខសង្គមក្នុងមូលដ្ឋាន ព្រមទាំងរួមចំណែកជំរុញចលនាអនុវត្តគោលនយោបាយ «ភូមិ-ឃុំ-សង្កាត់ មានសុវត្ថិភាព» ឱ្យទទួលបានជោគជ័យ។ ឯកឧត្តម បានលើកឡើងដូចនេះនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំប្រចាំខែ របស់គណៈបញ្ជាការឯកភាពរដ្ឋបាលខេត្តកំពង់ធំ នៅសាលប្រជុំសាលាខេត្តកំពង់ធំ។


ឯកឧត្តម ងួន រតនៈ បានបន្ថែមទៀតថា សកម្មភាពក្មេងទំនើងបានកើតមានឡើងជាញឹកញាប់គួរឱ្យព្រួយបារម្ភ ធ្វើឱ្យបាត់បង់សណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ បង្កឱ្យមានការភ័យខ្លាច និងជះឥទ្ធិពលដល់បរិយាកាសសន្តិសុខ និងសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គម ព្រមទាំងរំខានដល់ការរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅមូលដ្ឋាន។


ទន្ទឹមនោះ ឯកឧត្តមអភិបាលខេត្ត ក៏បានអំពាវនាវដល់សាធារណជន គ្រប់គ្រឹះស្ថានសិក្សា មាតាបិតាអាណាព្យាបាលទាំងអស់ សូមចូលរួមក្នុងការអប់រំ ណែនាំ ប្រៀនប្រដៅដល់សិស្សានុសិស្ស បុត្រធីតា របស់ខ្លួន ឱ្យបានល្អ មានសុជីវធម៌ ចរិយាសម្បត្តិសមរម្យ ថ្លៃថ្នូរ ស័ក្តិសមជាយុវជនទំពាំងស្នងឫស្សី ជាសសរទ្រូងនៃប្រទេសជាតិ។


ក្រៅពីសកម្មភាពក្មេងទំនើង ឯកឧត្តម ងួន រតនៈ បានក្រើនរំលឹកដល់សមត្ថកិច្ចពាក់ព័ន្ធ សហការជាមួយគណៈបញ្ជាការរដ្ឋបាលក្រុងស្រុក ចូលរួមបង្ក្រាប និងទប់ស្តាត់នូវបទល្មើសធនធានធម្មជាតិ ល្បែងស៊ីសង បទល្មើសគ្រឿងញៀន និងជម្រុញការធ្វើអត្តសញ្ញាណប័ណ្ណជូនប្រជាពលរដ្ឋឱ្យបានឆាប់រហ័ស និងទាន់ពេលវេលា៕







សម្តេចធិបតី៖ វិទ្យាសាស្រ្ត បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍ (STI) មានអត្ថប្រយោជន៍ជាអនេក តែត្រូវតែបម្រើមុខងារក្នុងគោលដៅត្រឹមត្រូវ


នាព្រឹកថ្ងៃទី៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៤ សម្តេចមហាបវរធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត នាយករដ្ឋមន្រ្តី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បានអនុញ្ញាតឱ្យគណៈប្រតិភូរដ្ឋមន្ត្រីអាស៊ានផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍ (STI) ដែលដឹកនាំដោយ ឯកឧត្តម Pengiran Dato Shamhary Mustapha រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងដឹកជញ្ជូន និងសារគមនាគមន៍ប្រទេសព្រុយណេដារូសាឡឹម ចូលជួបសម្តែងការគួរសម និងពិភាក្សាការងារ នៅខេត្តសៀមរាប។


ក្នុងឱកាសនៃជំនួប សម្តេចធិបតី បានស្វាគមន៍យ៉ាងកក់ក្ដៅដល់គណៈប្រតិភូដែលបានអញ្ជើញចូលរួមកិច្ចប្រជុំរដ្ឋមន្រ្តីអាស៊ានផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍ លើកទី២០ នៅខេត្តសៀមរាប ដែលជាទីក្រុងវប្បធម៍របស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ព្រមទាំងបានគូសបញ្ជាក់ថា វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍ មានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់រាជរដ្ឋាភិបាលក្នុងការរៀបចំអនាគតដ៏រុងរឿង ។ ជាមួយគ្នានេះ សម្តេចធិបតី មានប្រសាសន៍ថា បច្ចេកវិទ្យាមានអត្ថប្រយោជន៍ជាអនេក ប៉ុន្តែបច្ចេកវិទ្យាត្រូវតែបម្រើនូវមុខងារឱ្យបានត្រឹមត្រូវសម្រាប់សង្គមជាតិ ហើយមុខងារ និងគោលបំណងទាំងអស់នោះត្រូវកំណត់ឡើងដោយមនុស្ស។ ដោយឡែក សម្តេចធិបតី បានសង្កត់ធ្ងន់ផងដែរថា ប្រសិនបច្ចេកវិទ្យាត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងទិដ្ឋភាពមិនត្រឹមត្រូវ វាអាចបង្កផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមានច្រើនដល់សង្គមជាតិទាំងមូល រួមមានបញ្ហាដូចជា បទល្មើសបច្ចេកវិទ្យា (cybercrime) សន្តិសុខសាយប័រ (Cybersecurity) និងការឆបោកតាមប្រព័ន្ធអនឡាញ (Online Scam) ដែលនេះសុទ្ធតែបណ្ដាលមកពី ការប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាក្នុងគោលដៅមិនត្រឹមត្រូវ និងខុសច្បាប់។ បន្ថែមលើនេះ សម្តេចធិបតី បានលើកឡើងថា ច្បាប់ និងលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តច្បាស់លាស់មានសារៈសំខាន់ សម្រាប់អនុញ្ញាតឱ្យប្រទេសជាតិ ទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ និងអភិវឌ្ឍន៍សង្គម-សេដ្ឋកិច្ចឱ្យបានរុងរឿងបន្ថែមទៀត តាមរយ:ការចូលរួមពីបច្ចេកវិទ្យា។


មុននឹងបញ្ចប់ សម្តេចធិបតី បានលើកទឹកចិត្តដល់ប្រទេសអាស៊ានទាំងអស់ រួបរួមគ្នាធ្វើការជាមួយគ្នា ហើយចែករំលែកនូវបទពិសោធន៍ល្អៗ ដើម្បីធ្វើយ៉ាងណាជំរុញឱ្យបច្ចេកវិទ្យាអាចបំពេញតួនាទីបានល្អប្រសើរ។ 


ជាទីបញ្ចប់ សម្តេចធិបតី បានជូនពរគណៈប្រតិភូទាំងអស់ ឱ្យទទួលបានការស្នាក់នៅព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាប្រកបដោយក្តីរីករាយ និងទទួលបានជោគជ័យក្នុងកិច្ចប្រជុំប្រកបផ្លែផ្កា៕





សម្តេចធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត៖ ការប្រកាន់យកអភិក្រមដែលយកប្រជាជនជាស្នូលនៅក្នុងការប្រើប្រាស់ AI មានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់


សម្តេចធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត នាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃកម្ពុជា បានថ្លែងថា ការប្រកាន់យកអភិក្រមដែលយកប្រជាជនជាស្នូលនៅក្នុងការប្រើប្រាស់ AI មានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់ ហើយយើងត្រូវផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថរបស់យើងជាអ្នករៀបចំគោលនយោបាយ អ្នកស្រាវជ្រាវ និងស្ថាប័នឯកជនផងដែរ។


សម្តេចធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត បានថ្លែងបន្តថា ទន្ទឹមនឹងនោះ ការប្រើប្រាស់ AI យើងត្រូវមានក្របខណ្ឌគតិយុត្តដើម្បីគាំទ្រដល់វឌ្ឍនភាពនៃបញ្ញាសិប្បនិម្មិតដោយមានការចូលរួមវិភាគទានពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ។


គួរបញ្ជាក់ថា យុទ្ធសាស្រ្តបញ្ចកោណដំណាក់កាលទី១ ដែលមានអាទិភាពគន្លឹះ ចំនួន ៥ គឺ៖ មនុស្ស, ផ្លូវ, ទឹក, ភ្លើង និង បច្ចេកវិទ្យា។


សម្តេចធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត បានថ្លែងដូចនេះនៅក្នុងឱកាសដែលសម្តេចអញ្ជើញជាអធិបតី «បើកកិច្ចប្រជុំរដ្ឋមន្ត្រីអាស៊ានផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍លើកទី២០» នៅព្រឹកថ្ងៃទី០៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៤ ៕